Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιούνιο αποτέλεσαν μια καθοριστική στιγμή για την Ευρώπη, καθώς παρατηρήθηκε η ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων σε αρκετές χώρες-μέλη της ΕΕ. Παρά την ανησυχητική αυτή τάση, τα κεντρώα και τα πράσινα κόμματα κατάφεραν να διατηρήσουν τη θέση τους σε ορισμένες περιοχές.
Σύμφωνα με το Social Europe, τα ευρωκριτικά κόμματα σημείωσαν σημαντικές προόδους, εκμεταλλευόμενα τις ανησυχίες της κοινής γνώμης και την χρόνια διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Αυτή η άνοδος ενδέχεται να απειλεί τη συνοχή της Ευρώπης και τον πυρήνα της δημοκρατίας.
Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα φωνές που πιστεύουν στο πνεύμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θεωρούν ότι με συλλογική προσπάθεια μπορεί να αποκατασταθεί η πίστη των πολιτών στους θεσμούς και στο μέλλον της Ένωσης.
Η κρίση εμπιστοσύνης
Ο Ζαν Μοννέ, ένας από τους ιδρυτές της Ένωσης, είχε προειδοποιήσει ότι «Η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα στις κρίσεις και θα είναι το άθροισμα των λύσεων που θα υιοθετηθούν για αυτές». Ωστόσο, οι τελευταίες κρίσεις, όπως η πανδημία COVID-19, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η αυξανόμενη ακρίβεια, έχουν δημιουργήσει μια «πολυκρίση» που καθιστά δύσκολη την έξοδο από αυτή την κατάσταση.
Κοινωνική αποσύνθεση
Παρά την επιφανειακή επιβίωση της Ένωσης, η πίεση των τελευταίων πέντε ετών έχει προκαλέσει μια υποβόσκουσα κρίση εμπιστοσύνης εντός των κρατών-μελών. Η έλλειψη εμπιστοσύνης εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την κοινωνική συνοχή και τη συμμετοχική δημοκρατία, καθώς οι κοινωνίες ενδέχεται να διασπαστούν, ευνοώντας τον λαϊκισμό και υπονομεύοντας τη σταθερότητα.
Η εμπιστοσύνη στην ΕΕ μειώνεται και είναι άνισα κατανεμημένη μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, ανάλογα με τις εμπειρίες και την οικονομική τους κατάσταση.
Η εποχή της παραπληροφόρησης
Τα ΜΜΕ και τα social media συμβάλλουν στη διχαστική κατάσταση της κοινωνίας, δημιουργώντας ένα καθεστώς «μετά-αλήθειας», όπου η αξία της αλήθειας υποχωρεί μπροστά στη συνεχή ροή πληροφοριών. Η διάδοση ψευδών ειδήσεων ενδέχεται να παρουσιάσει τους θεσμούς ως διεφθαρμένους ή ανίκανους.
Αυτό καθιστά δύσκολη την επικοινωνία των θεσμικών οργάνων με τους πολίτες και την αποτελεσματική αντιμετώπιση των ανησυχιών τους, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αποδυνάμωση της εμπιστοσύνης.
Απουσία αντιπροσώπευσης
Οι πολίτες της ΕΕ αισθάνονται ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία καταρρέει, καθώς οι φωνές τους δεν ακούγονται. Ιδιαίτερα αυτοί που πλήττονται από την οικονομική κρίση και τη φτώχεια, νιώθουν ότι οι κυβερνήσεις τους δεν μπορούν ή δεν θέλουν να δράσουν προς το συμφέρον τους.
Ανησυχητικές συνέπειες
Η απώλεια εμπιστοσύνης στους θεσμούς υπονομεύει τη νομιμοποίηση της δημοκρατίας και την αξία της συμμετοχής. Οι πολίτες με χαμηλή εμπιστοσύνη στους θεσμούς εκφράζουν επίσης χαμηλή ικανοποίηση από τη δημοκρατία, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην απόρριψη των δημοκρατικών διαδικασιών.
Η πολιτική απάθεια αυξάνεται, με τους πολίτες να αμφισβητούν την αξία της πολιτικής συμμετοχής, οδηγώντας σε υψηλά ποσοστά αποχής από τις εκλογές. Παράλληλα, η απομάκρυνση από τη δημοκρατία μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες τάσεις βίας και μισαλλοδοξίας, ευνοώντας την άνοδο της ακροδεξιάς.
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης είναι κρίσιμη για την ΕΕ προκειμένου να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει και να εξασφαλίσει ένα ευημερούν μέλλον για τους πολίτες της. Ορισμένες προτάσεις περιλαμβάνουν:
- Ενίσχυση του διαλόγου: Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να βελτιώσουν την επικοινωνία τους με τους πολίτες, διασφαλίζοντας την απόλυτη διαφάνεια.
- Υλοποίηση υποσχέσεων: Η ΕΕ πρέπει να αποδείξει την αποτελεσματικότητά της, εφαρμόζοντας πολιτικές που αποδεδειγμένα βελτιώνουν τη ζωή των πολιτών.
- Καταπολέμηση της παραπληροφόρησης: Είναι απαραίτητη η συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, πλατφορμών κοινωνικών μέσων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
- Επένδυση στην κοινωνική συνοχή: Η ΕΕ θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα σε πρωτοβουλίες που ενισχύουν την κοινωνική συνοχή και γεφυρώνουν τα χάσματα μεταξύ κοινοτήτων.
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην ΕΕ αποτελεί μια σύνθετη πρόκληση. Μόνο με συλλογική προσπάθεια από τις εθνικές κυβερνήσεις, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και την κοινωνία των πολιτών μπορεί να ξαναχτιστεί η χαμένη εμπιστοσύνη στην ιδέα της ενωμένης Ευρώπης.
