Αρθρο του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου
(Σημείωση για την επέτειο της κοιμήσεως του π. Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου)
Στις 1 Νοεμβρίου 2001, ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης απεβίωσε στην Αθήνα. Ήταν ένας εξαιρετικός δογματικός θεολόγος, που αφιέρωσε τη ζωή του στην έρευνα θεολογικών και ιστορικών ζητημάτων, καταγράφοντας τις ανακαλύψεις του σε σημαντικά βιβλία και άρθρα, καθώς και σε προφορικές παραδόσεις για τους φοιτητές του και άλλους ακροατές.
Τιμώντας τη μνήμη αυτού του σπουδαίου καθηγητή 23 χρόνια μετά την κοίμησή του, παρουσίασα μια περίληψη του έργου του «Επίτομος Ορθόδοξος Πατερική Δογματική», το οποίο περιλαμβάνει σημειώσεις των φοιτητών του από τις αρχές των μαθημάτων του στη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης, την περίοδο 1971-1972.
1. Οι «φοιτητικές σημειώσεις»
Το 1973, ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης δημοσίευσε τον πρώτο τόμο της «Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας», ο οποίος είναι χωρισμένος σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος πραγματεύεται τις ορθόδοξες προϋποθέσεις των δογμάτων από τις Τοπικές και Οικουμενικές Συνόδους, ενώ το δεύτερο επικεντρώνεται στη διδασκαλία των Οικουμενικών Συνόδων Α΄, Β΄ και Η΄ σχετικά με την Αγία Τριάδα, συγκρίνοντάς την με τη Φραγκολατινική παράδοση. Συγκέντρωσα πληροφορίες που υποδεικνύουν ότι το δεύτερο μέρος της Δογματικής οφείλεται στην έρευνα που είχε κάνει για τη διδακτορική του διατριβή στο Harvard.
Δυστυχώς, ο π. Ιωάννης δεν πρόλαβε να εκδώσει τον επόμενο τόμο του έργου του, που προανήγγειλε, ο οποίος θα εστίαζε σε ζητήματα όπως η δημιουργία, η πτώση και η σωτηρία, η Χριστολογία και η Εκκλησιολογία.
Πριν από την έκδοση του πρώτου τόμου της Δογματικής, ο τότε φοιτητής του, κ. Ιωάννης Κογκούλης, κράτησε σημειώσεις από τα μαθήματα και δημοσίευσε το 1972 τη συλλογή τους με τίτλο «Φοιτητικές σημειώσεις Δογματικής, κατά τις παραδόσεις του καθηγητού π. Ιωάννου Ρωμανίδη». Αυτές οι σημειώσεις έφεραν ικανοποίηση στον π. Ιωάννη, καθώς αφορούσαν την ίδια τη διδασκαλία του.
Αργότερα, το 2016, ο κ. Κογκούλης δημοσίευσε τις σημειώσεις του σε μεταγλωττισμένη μορφή στα Νέα Ελληνικά, με τίτλο «Επίτομος Δογματική της Ορθόδοξου Καθολικής Εκκλησίας», διατηρώντας τις βασικές του ιδέες, που καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια διάλεξης του π. Ιωάννη.
Οι σημειώσεις αυτές έχουν ιδιαίτερη αξία, καθώς καταδεικνύουν τη διδασκαλία του π. Ρωμανίδη και την ικανότητα του κ. Κογκούλη να καταγράφει και να μεταφέρει τη διδασκαλία του σε άλλα κοινά.
Το 2004, οι «φοιτητικές σημειώσεις» δημοσιεύτηκαν σε δίγλωσση έκδοση (Ελληνικά και Αγγλικά) από το π. Γεώργιο Δράγα, με τον τίτλο «An Outline of Orthodox Patristic Dogmatics – Επίτομος Ορθόδοξος Πατερική Δογματική», προσφέροντας μια συνοπτική αλλά περιεκτική παρουσίαση της σκέψης του π. Ιωάννη.
Η περίληψη αυτή αποτυπώνει τη διδασκαλία του και προτείνει στους αναγνώστες έναν τρόπο κατανόησης της Ορθόδοξης Δογματικής, αποφεύγοντας τις φιλοσοφικές παρερμηνείες.
2. Η διαφορά ανάμεσα στη φιλοσοφική και την εμπειρική θεολογία
Πριν από την ανάγνωση της περίληψης, είναι απαραίτητο να σημειωθεί μια θεμελιώδης διδασκαλία του π. Ιωάννη: υπάρχει μια καθαρή διάκριση ανάμεσα στη φιλοσοφική θεολογία των αιρετικών και την εμπειρική θεολογία των Πατέρων.
Οι Προφήτες στην Παλαιά Διαθήκη έβλεπαν τον άσαρκο Λόγο μέσα στο Φως, καθώς και τον Τριαδικό Θεό, ενώ οι Απόστολοι και οι Άγιοι αντίστοιχα βίωναν την παρουσία του σεσαρκωμένου Λόγου μέσω του Χριστού και του Αγίου Πνεύματος.
Η ιδέα ότι ο Θεός είναι αμετάβλητος κατά ουσία, αλλά δημιουργός κατά ενέργεια, ανήκει στους πρώτους Χριστιανούς θεολόγους που προσπάθησαν να απαντήσουν στις προκλήσεις των φιλοσόφων. Παρ’ όλα αυτά, η φιλοσοφική αυτή διάκριση οδήγησε σε πολλές αιρέσεις σε θεολογικά ζητήματα.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας ωστόσο, δίδαξαν ότι η ενέργεια του Θεού πρέπει να κατανοείται εμπειρικά και ότι αυτή είναι το Άκτιστο Φως της Θεότητος, το οποίο δίνεται στους θεόπτες Αγίους, και όχι μια φιλοσοφική έννοια. Στη βάση αυτή, αναδύεται η διάκριση μεταξύ ουσίας και ενέργειας, όπως διδάσκεται από τους Πατέρες και έχει ως βάση την εμπειρία των Προφητών και των Αποστόλων.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε αυτή τη διάκριση για να εξάγουμε ορθές θεολογικές προσεγγίσεις, και γι’ αυτό αναλύεται η διδασκαλία του π. Ρωμανίδη που αφορά τη Θεία οικονομία και τις σχέσεις εντός της Αγίας Τριάδας.
Ακολουθεί η περίληψη του έργου του π. Ιωάννη Ρωμανίδη με τα κεντρικά θέματα που εξετάζει: 1. Θεός και κόσμος. 2. Η Αγία Τριάς και το Τριαδολογικό Δόγμα. 3. Χριστολογία. 4. Περί Εκκλησίας και Εκκλησιολογία.
Η αναδημοσίευση του παραπάνω άρθρου ή μέρους του επιτρέπεται μόνο αν αναφέρεται ως πηγή το Romfea.gr με ενεργό σύνδεσμο στην εν λόγω καταχώρηση.
