Γράφει ο Ευάγγελος Βενιζέλος
Η ιδρυτική πράξη του ΠΑΣΟΚ δημιούργησε τρεις βασικές φράσεις που αποτύπωσαν τον εθνικό, πολιτικό και κοινωνικό ριζοσπαστισμό, οι οποίες έμειναν στην ελληνική πολιτική ιστορία. Ο σύντομος και συμβολικός χαρακτήρας αυτών των φράσεων τους προσέφερε ευελιξία και προσαρμοστικότητα, αλλά και τη δυνατότητα να υπάρξει μια απλοϊκή αντίληψη για την πολιτική.
Το σύνθημα «Η Ελλάδα στους Έλληνες» αντανάκλασε τον εθνικό ριζοσπαστισμό, μιας αντίληψης που ήταν έντονα «αντιαμερικανική» και, σε αρχικό στάδιο, αντιδυτικοευρωπαϊκή, επηρεασμένη από τις σφοδρές εμπειρίες της δικτατορίας και της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο. Οι τότε αντιδράσεις που αποδίδονταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο ΝΑΤΟ, στη Δύση και στο ελληνικό πολιτικό σύστημα που μόλις σχηματιζόταν, ανέδειξαν όλες τις ευθύνες που είχε το μετεμφυλιακό καθεστώς.
Η δεύτερη σημαντική έκφραση ήταν οι «μη προνομιούχοι», αναδεικνυόμενοι ως οι βασικοί φορείς του κοινωνικού ριζοσπαστισμού. Ήταν αυτοί που διεκδικούσαν την κοινωνική δικαιοσύνη με στόχο την αποκατάσταση αδικιών, την άρση αποκλεισμών και την αναδιανομή ευκαιριών και πόρων. Μαζί με τους μη προνομιούχους, παρουσιαζόταν και η κατηγορία των «μικρομεσαίων», που επιδίωκαν να δημιουργήσουν μια ισχυρή ελληνική μεσαία τάξη. Η ελληνική κοινωνία της Μεταπολίτευσης καθορίστηκε από αυτές τις δύο έννοιες, καλύπτοντας ποικίλες ανάγκες και προσδοκίες.
Τέλος, η πολιτική έκφραση του ριζοσπαστισμού αποτυπώθηκε στο καθολικό αίτημα της «Αλλαγής». Αυτό το αίτημα υπήρξε ενωτικό για όλους τους πολίτες που ένιωθαν μέλη ενός νέου πλειοψηφικού ρεύματος. Το ΠΑΣΟΚ λειτούργησε ως ένας μοχλός που αποκαθιστούσε τον πολιτικό αποκλεισμό μεγάλων τμημάτων του ελληνικού λαού, οι οποίοι είχαν βιώσει την καταπίεση και τις ανισότητες της Δεξιάς. Το «κίνημα της Αλλαγής» αποτέλεσε μια γέφυρα που προσπαθούσε να επανασυνδέσει τις διχασμένες πλευρές της ελληνικής κοινωνίας, από τον παλαιό Εθνικό Διχασμό έως τις πιο πρόσφατες αντιπαραθέσεις.
Αυτή η βάση οδήγησε στη δημιουργία ενός ισχυρού συνασπισμού κοινωνικών δυνάμεων από το 1974 μέχρι το 1981, που αναπαρήχθη με ποικίλους τρόπους. Αυτές οι δυνάμεις ορίστηκαν μέσα από τη σύγκρουση «Κράτος – Εξουσία» και «Αλλαγή – Αναδιανομή». Η κοινωνία της Μεταπολίτευσης έγινε πεδίο πολιτικής ηγεμονίας του ΠΑΣΟΚ, ανεξάρτητα από τις εκλογικές νίκες και ήττες της εποχής.
Η αντιπαράθεση ανάμεσα στην κοινωνική και κυβερνητική πλευρά, καθώς και στην ριζοσπαστική και συμβατική προσέγγιση, ήταν πάντα ζωντανή και αποτελεσματική αφού το ΠΑΣΟΚ είχε στόχο να ασκήσει άμεσα την εξουσία. Εντούτοις, το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να παραγνωριστεί ότι φέρει ευθύνες για τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία που εμφανίστηκαν στην ελληνική πολιτική σκηνή. Χωρίς το ΠΑΣΟΚ, ωστόσο, οι σημαντικοί στόχοι της κοινωνίας και του έθνους δε θα είχαν διατυπωθεί τα τελευταία 50 χρόνια. Η πορεία της Μεταπολίτευσης μπορούμε να πούμε ότι είναι άμεσα συνδεδεμένη με την πορεία του ΠΑΣΟΚ.
«Το δικό μου ΠΑΣΟΚ»: Ευάγγελος Βενιζέλος και Ανδρέας Παπανδρέου με τον Ζακ Ντελόρ, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο Βενιζέλος τότε ήταν υφυπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης (αρχείο Ευάγγελου Βενιζέλου)
Η γραμμική εξέλιξη της σχέσης «από το καλό στο καλύτερο» χωρίς τη συναίσθηση των κινδύνων έφτασε στο αποκορύφωμά της την πρώτη δεκαετία του ευρώ (2001-2010), μεγάλο μέρος της οποίας (2004-2009) διοικήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία. Το ΠΑΣΟΚ, κερδίζοντας τις εκλογές του 2009, είχε την εντολή να διασώσει και να επεκτείνει τα κεκτημένα της Μεταπολίτευσης. Αντιθέτως, υποχρεώθηκε να διαχειριστεί μια πρωτοφανή κρίση και να επιδιώξει τη διάσωση της εθνικής οικονομίας και της δημοκρατίας από την απειλή της χρεοκοπίας. Αυτό οδήγησε σε ρήξη με τη παραδοσιακή κοινωνική και εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ.
Η ιστορία του ΠΑΣΟΚ αποδεικνύει ότι τα εκλογικά αποτελέσματα μπορεί να εξελίσσονται γεωμετρικά, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω, ανάλογα με την ανταπόκριση ενός πολιτικού οργανισμού στις προκλήσεις της Ιστορίας. Η κατακόρυφη πτώση των ποσοστών του ΠΑΣΟΚ μετά το 2010 υπήρξε περισσότερο επική προκειμένου να προστατευθεί το κεκτημένο της Μεταπολίτευσης, σε αντίθεση με την προηγούμενη γεωμετρική άνοδο του που οδήγησε σε εναλλακτική διαχείριση του πολιτικού σκηνικού με τη Νέα Δημοκρατία.
1976: Ο Ευάγγελος Βενιζέλος μιλάει στην ιδρυτική συνδιάσκεψη της Σοσιαλιστικής Πρωτοβουλίας
Κατά τη διάρκεια της κρίσης, έλεγα συχνά ότι «το ΠΑΣΟΚ θα ανακάμψει μαζί με τη χώρα». Από το 2019, κάποιοι θέτουν το ερώτημα γιατί αυτό δεν έχει γίνει πραγματικότητα. Η προσωρινή απάντησή μου αφορά την ερμηνεία των τριών κρίσιμων όρων: «χώρα», «ΠΑΣΟΚ» και «ανάκαμψη». Αυτή η πραγματικότητα ισχύει για όλα τα κόμματα της δημοκρατίας και τονίζει τη σημασία της ιστορίας, της δημοκρατίας, και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην πατρίδα μας.
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Το άρθρο αποτελεί απόσπασμα από εκτενές δοκίμιο που θα δημοσιευτεί στην ειδική έκδοση της εφημερίδας «Το Βήμα» για τα πενήντα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, επιμελημένο από τους Γιάννη Βούλγαρη, Βασίλη Παναγιωτόπουλο και Σωτήρη Ριζά.
