Η φράση του Jean Monnet, «Η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα στις κρίσεις και θα είναι το άθροισμα των λύσεων που θα υιοθετηθούν για τις κρίσεις αυτές», αποτελεί ένα θεμελιώδες δόγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάθε κρίση που αντιμετωπίζει η ΕΕ φαίνεται να επιβεβαιώνει αυτή την άποψη, αλλά ανακύπτει το ερώτημα: βρίσκεται και αυτό το δόγμα σε κρίση;
Η «ελάχιστη ευρωπαϊκή συναίνεση» είναι ένα κρίσιμο στοιχείο για την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθώς υποδηλώνει την επιθυμία των 27 κρατών μελών να επιδιώκουν κοινούς στόχους και ένα κοινό μέλλον. Ωστόσο, αυτή η συναίνεση φαίνεται να έχει μειωθεί, με αρνητικές συνέπειες για τη στρατηγική κατεύθυνση της ΕΕ και την ανάγκη ριζικών μεταρρυθμίσεων, όπως υποστηρίζει η πρόσφατη έκθεση του Ντράγκι.
Αν και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση προχώρησε τα τελευταία χρόνια λόγω του COVID-19 και του πολέμου στην Ουκρανία, η πεποίθηση ότι αυτή η πορεία είναι αναπόφευκτη φαίνεται να αποδυναμώνεται. Η έννοια της «περισσότερης Ευρώπης» αμφισβητείται από διάφορες πολιτικές δυνάμεις, από τη συντηρητική δεξιά μέχρι την ακροδεξιά και την άκρα αριστερά.
Είναι ενδιαφέρον ότι, ενώ πολλοί στις Βρυξέλλες πιστεύουν ότι η μεγαλύτερη ολοκλήρωση είναι ο δρόμος προς την αντιμετώπιση μελλοντικών προκλήσεων, δεν είναι σαφές αν οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες συμμερίζονται αυτή την άποψη. Οι κρίσεις που βιώσαμε ενίσχυσαν τον ρόλο της ΕΕ σε ορισμένες πολιτικές, όπως η δημόσια υγεία και η ενέργεια, αλλά ταυτόχρονα ενίσχυσαν και την εξουσία των εθνικών κυβερνήσεων σε άλλους τομείς, όπως η μετανάστευση και η εσωτερική ασφάλεια.
Αρνητική ενσωμάτωση vs θετική
Η αβεβαιότητα σχετικά με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η αποδυνάμωση της «ελάχιστης ευρωπαϊκής συναίνεσης» εγείρουν ερωτήματα για το μέλλον της ΕΕ. Η ανάλυση του Euronews αναδεικνύει ότι η έλλειψη ηγεσίας και πολιτικής βούλησης καθιστά δύσκολη την αντιμετώπιση των προκλήσεων.
Η έλλειψη ηγεσίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον πολιτικό κατακερματισμό που παρατηρείται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Οι πρόσφατες ευρωεκλογές αποκάλυψαν την αύξηση του ευρωσκεπτικισμού, ενώ οι κυβερνήσεις συνασπισμού συχνά αδυνατούν να προχωρήσουν σε αποφάσεις λόγω εσωτερικών πιέσεων.
Η επιλογή της Ευρώπης
Η πολιτικοποίηση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, όπως η Κομισιόν, μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες, καθώς οι συζητήσεις επικεντρώνονται περισσότερο σε κομματικά συμφέροντα παρά σε πολιτικές προτεραιότητες. Αυτό έχει οδηγήσει σε διαιρέσεις μεταξύ των κρατών μελών, όπως η σύγκρουση Βορρά-Νότου και οι διαφορές σε θέματα μετανάστευσης.
Η έλλειψη αλληλεγγύης και η απουσία καταμερισμού ευθυνών έχουν δημιουργήσει πληγές που δύσκολα θα επουλωθούν. Η ΕΕ βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: είτε θα καταφέρει να δημιουργήσει μια νέα ευρωπαϊκή συναίνεση και να προχωρήσει σε ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, είτε θα παραμείνει ανίκανη να ανταποκριθεί στις προκλήσεις του μέλλοντος.
Η Ευρώπη καλείται να βρει ένα κοινό όραμα που θα κινητοποιήσει τα κράτη μέλη και τους πολίτες της, υπερβαίνοντας τον φόβο και εστιάζοντας σε ένα κοινό μέλλον, που θα βασίζεται σε αξίες όπως η ειρήνη, η πολιτική σταθερότητα και η κοινωνική πρόοδος.
Η σταδιακή εξαφάνιση της «ελάχιστης ευρωπαϊκής συναίνεσης» μπορεί να αποδοθεί σε τουλάχιστον τέσσερις σημαντικούς λόγους: τις τεράστιες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, την έλλειψη ηγεσίας, την πολιτική πολυπλοκότητα και την ανάγκη για εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες συχνά συγκρούονται με τις επιθυμίες διαφορετικών κρατών.
Η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις αυτές με αποφασιστικότητα και συνεργασία, διαφορετικά κινδυνεύει να χάσει τη σημασία της στο διεθνές προσκήνιο.
