Πενήντα ένα χρόνια μετά τον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, η Μέση Ανατολή βιώνει και πάλι αναταραχή, αυτή τη φορά σε ένα διαφορετικό πλαίσιο. Στο επίκεντρο της έντασης βρίσκονται η ακροδεξιά κυβέρνηση του Νετανιάχου στο Ισραήλ και το σιιτικό θεοκρατικό καθεστώς της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε με την επίθεση της φιλοϊρανικής ισλαμιστικής οργάνωσης Χαμάς στο νότο του Ισραήλ, που πραγματοποιήθηκε πέρυσι, και η οποία προκάλεσε την έναρξη ενός πολέμου Ισραήλ – Χαμάς με πάνω από 42.000 θύματα και σοβαρές ανθρωπιστικές κρίσεις στη Λωρίδα της Γάζας. Οι επιθέσεις κατά Παλαιστινίων στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη προσθέτουν στην αυξανόμενη βία.
Η ισραηλινή στρατιωτική δράση έχει επεκταθεί και στον Λίβανο, κατά της Χεζμπολάχ, που υποστηρίζεται από το Ιράν, με σοβαρές συνέπειες για τους αμάχους και 1,2 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα. Παράλληλα, οι ισραηλινές επιχειρήσεις έχουν επεκταθεί από τη Συρία μέχρι την Υεμένη, στοχεύοντας συνολικά κατά του «Άξονα της Αντίστασης» και των πυρηνικών φιλοδοξιών της Τεχεράνης.
Με τις πρόσφατες απευθείας πυραυλικές επιθέσεις μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, οι κανόνες εμπλοκής στη Μέση Ανατολή έχουν αλλάξει δραματικά, επηρεάζοντας και τα αραβικά σουνιτικά κράτη.
Δύο από αυτά, η Αίγυπτος και η Ιορδανία, διατηρούν ειρηνευτικές συμφωνίες με το Ισραήλ, ενώ άλλα κράτη, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν, έχουν εξομαλύνει τις σχέσεις τους με το Τελ Αβίβ. Ορισμένα, όπως η Σαουδική Αραβία, εξετάζουν αυτή την προοπτική, αν και το παλαιστινιακό ζήτημα παραμένει ανοιχτό.
Αποστεωμένη Παλαιστίνια αντικρίζει με απόγνωση τα ερείπια της Χαν Γιουνίς, στη νότια Λωρίδα της Γάζας (REUTERS/Hatem Khaled/File Photo)
Ρευστές ισορροπίες
Από το τέλος των τεσσάρων μεγάλων αραβοϊσραηλινών πολέμων, η Μέση Ανατολή έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές. Οι ανακατατάξεις που προήλθαν από την Αραβική Άνοιξη, οι στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ και της Δύσης, καθώς και οι ασαφείς θέσεις της Ουάσιγκτον για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, έχουν επηρεάσει την περιοχή. Από το 2020, ορισμένες αραβικές μοναρχίες του Κόλπου άρχισαν να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, στο πλαίσιο των «Συμφωνιών του Αβραάμ».
Η επίθεση της Χαμάς πέρυσι θεωρήθηκε ως ιρανική παρέμβαση στην προσπάθεια προσέγγισης μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας. Εν τω μεταξύ, η Τεχεράνη και το Ριάντ, οι δύο κύριοι περιφερειακοί αντίπαλοι, έχουν αποκαταστήσει τις σχέσεις τους με τη μεσολάβηση της Κίνας, ενός νέου ισχυρού παίκτη στην περιοχή.
Η παγκόσμια δυναμική αλλάζει, καθώς ο άξονας Πεκίνου-Μόσχας αμφισβητεί την ηγεμονία των ΗΠΑ, ενώ οι περιφερειακές δυνάμεις του Κόλπου επιδιώκουν μεγαλύτερη αυτονομία μέσω διαφορετικών στρατηγικών. Στο επίκεντρο αυτών των εξελίξεων βρίσκεται η ανάγκη για οικονομικό μετασχηματισμό στην εποχή μετά το πετρέλαιο, με στόχο τη σταθερότητα και την περιφερειακή συνεργασία.
Ωστόσο, πολλά κρίσιμα ζητήματα παραμένουν ανοιχτά. Το Ισραήλ, με τη στήριξη των ΗΠΑ, στοχεύει στην πλήρη εξάλειψη των εξωτερικών κινδύνων, ενώ η κυβέρνηση Νετανιάχου υπονομεύει τις προοπτικές για μια λύση δύο κρατών. Το Ιράν, υπό την πίεση των δυτικών κυρώσεων και εσωτερικών προβλημάτων, αναζητά συμμαχίες με την Κίνα και τη Ρωσία για να διατηρήσει τον περιφερειακό του ρόλο, αποφεύγοντας τον πόλεμο, ενώ συνεχίζει να επεμβαίνει μέσω αντιπροσώπων.
Αναχαιτίσεις ιρανικών πυραύλων από το αντιπυραυλικό σύστημα του Ισραήλ, κατά την επίθεση της 1ης Οκτωβρίου (REUTERS/Amir Cohen)
Γεωπολιτικές «Συμπληγάδες»
Οι πρώτες απευθείας πυραυλικές επιθέσεις μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, τον περασμένο Απρίλιο, περιλάμβαναν τη συμμετοχή τριών αραβικών κρατών (Ιορδανία, Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ) στην απόκρουση της επίθεσης. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο λόγω των αμερικανικών βάσεων στην περιοχή, αλλά και λόγω της στρατηγικής μεταφοράς του Ισραήλ από την Ευρωπαϊκή στην Κεντρική Διοίκηση των ΗΠΑ, που περιλαμβάνει τη Μέση Ανατολή.
Οι εξελίξεις αυτές έχουν ενθαρρύνει τον Μπενιαμίν Νετανιάχου να προτείνει τη δημιουργία μιας περιφερειακής στρατιωτικής συμμαχίας με τους «Άραβες φίλους μας», ως συνέχεια των «Συμφωνιών του Αβραάμ» και με στόχο την αντιμετώπιση του Ιράν. Αυτή η ιδέα, που παραπέμπει σε μια μεσανατολική εκδοχή του ΝΑΤΟ, δεν έχει ενθουσιάσει τους μεγάλους παίκτες του αραβικού κόσμου, ιδιαίτερα τώρα που η βία στη Γάζα συνεχίζεται.
Η προοπτική μιας αποσταθεροποιητικής κίνησης κατά του Ιράν από το Ισραήλ εγείρει ανησυχίες για την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή. Στις αρχές Οκτωβρίου, πραγματοποιήθηκε στη Ντόχα του Κατάρ η πρώτη άτυπη κοινή σύνοδος ΥΠΕΞ του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) και του Ιράν, με στόχο την ενίσχυση των σχέσεων και τη διατήρηση της ουδετερότητας των κρατών του Κόλπου στη σύγκρουση.
Εντούτοις, η Τεχεράνη προειδοποίησε ότι οποιαδήποτε συνεργασία των χωρών του Κόλπου με το Ισραήλ θα έχει συνέπειες. Η κατάσταση είναι εξαιρετικά ρευστή και όλοι αναμένουν τις κρίσιμες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, που θα διεξαχθούν στις 5 Νοεμβρίου.
