«Πρέπει να είμαστε σε θέση να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας», δήλωσε πρόσφατα ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν. Προειδοποίησε ότι η Ευρώπη δεν πρέπει να γίνει ο αδύναμος «φυτοφάγος» που περιβάλλεται από «σαρκοφάγα». Παράλληλα, ο Γερμανός υπουργός Άμυνας, Μπόρις Πιστόριους, τόνισε ότι «σε κάθε περίπτωση, πρέπει να κάνουμε περισσότερα». Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν οι Ευρωπαίοι έχουν προχωρήσει σε συγκεκριμένες ενέργειες.
Οι δηλώσεις αυτές έρχονται στο φως προειδοποιήσεων από τον ανώτατο διοικητή του ΝΑΤΟ, στρατηγό Κρίστοφερ Καβόλι, ο οποίος ανέφερε ότι ο ρωσικός στρατός θα βγει από τον πόλεμο στην Ουκρανία «πιο δυνατός από ότι είναι σήμερα». Προειδοποίησε επίσης ότι οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις «θα βρίσκονται στα σύνορα της Συμμαχίας μας» και διοικούνται από εκείνους που μας θεωρούν ήδη εχθρούς. «Θα έχουμε έναν αντίπαλο με πραγματικές ικανότητες, πλήθος στρατευμάτων και ξεκάθαρες προθέσεις», πρόσθεσε.
Σύμφωνα με τους Financial Times, το πρόβλημα είναι ότι, ενώ οι ΗΠΑ διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στο ΝΑΤΟ για 75 χρόνια, η πιθανή επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο έχει δημιουργήσει ανησυχίες σχετικά με την υποστήριξη των ΗΠΑ προς τους νατοϊκούς συμμάχους, ιδιαίτερα αν προκύψει μια νέα σύγκρουση στην Ευρώπη.
«Μέχρι τώρα, οι ευρωπαϊκές ενέργειες δεν ευθυγραμμίζονται με τη ρητορική», αναφέρει η βρετανική εφημερίδα. Ορισμένοι υπεύθυνοι στον τομέα της άμυνας σκέφτονται ακόμη τη δεκαετία του 1970, όταν το ΝΑΤΟ είχε δηλώσει στη Μόσχα ότι θα χρησιμοποιούσε πρώτα πυρηνικά όπλα σε περίπτωση επίθεσης.
«Ω ναι, θα είναι πολύ, πολύ δύσκολο», δήλωσε ο Τζον Χίλι, υπουργός Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου, αναφερόμενος στην κατάσταση του βρετανικού στρατού, ο οποίος έχει «εξασθενήσει».
Ένας ανώτερος αξιωματούχος της ευρωπαϊκής ασφάλειας παραδέχεται ότι «οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να αναλάβουν μεγαλύτερο βάρος [άμυνας]». Το ερώτημα είναι αν αυτή η διαδικασία θα είναι οργανωμένη ή θα εξελιχθεί σε χάος. Η Ευρώπη πρέπει να απαντήσει σε τρία βασικά ερωτήματα αν οι ΗΠΑ αποφασίσουν να αποσυρθούν στρατιωτικά: ποια βήματα θα πρέπει να ακολουθήσει, ποια θα είναι η πρώτη της κίνηση και ποιο θα είναι το κόστος αυτών των ενεργειών.
Αδυναμίες Γαλλίας και Βρετανίας
Αν και η στρατιωτική συμμαχία φαίνεται καλά προετοιμασμένη, ιδίως μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, με την ανάπτυξη περισσότερων δυνάμεων στην Ανατολική Ευρώπη και την υπογραφή του «Μοντέλου Νέας Δύναμης» του ΝΑΤΟ, οι ανησυχίες παραμένουν. Το σχέδιο απαιτεί την ανάπτυξη περισσότερων από 100.000 στρατευμάτων σε λιγότερο από 10 ημέρες, διπλάσιο αριθμό και πέντε ημέρες ταχύτερα από προηγούμενα σχέδια.
Ωστόσο, η ικανότητα των Ευρωπαίων να το υλοποιήσουν χωρίς την αμερικανική ηγεσία είναι αμφίβολη. «Υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ανησυχία τώρα στη Βαλτική και την Πολωνία για τη δική τους ασφάλεια», λέει ένας ανώτερος ευρωπαίος αξιωματούχος. «Είναι καιρός οι ηγέτες του ΝΑΤΟ να καθίσουν και να συνειδητοποιήσουν τι πρέπει να κάνουν. Θα είναι δύσκολο;… Ω ναι, θα είναι πολύ, πολύ δύσκολο». Ο βρετανικός στρατός έχει υποστεί σημαντική μείωση της ικανότητάς του, σύμφωνα με τον Χίλι.
Η Γαλλία, που διαθέτει τις δεύτερες πιο ισχυρές ένοπλες δυνάμεις στο Ευρωπαϊκό ΝΑΤΟ, έχει περιορισμένα στρατιωτικά αποθέματα. Στη Γερμανία, ο εκσυγχρονισμός του στρατού έχει καθυστερήσει λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, που οφείλεται σε συνταγματικούς περιορισμούς δαπανών.
Η εκπλήρωση των υποχρεώσεων του ΝΑΤΟ απαιτεί από τα ευρωπαϊκά κράτη να αυξήσουν σημαντικά την ετοιμότητά τους, να ενισχύσουν τη βιομηχανική τους βάση και να κάνουν μακροπρόθεσες επενδύσεις σε δυνάμεις και αμυντική καινοτομία, σύμφωνα με το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. «Η γρήγορη αντιμετώπιση αυτών των ελλείψεων είναι φιλόδοξη», σημειώνει η έκθεση.
Αναντικατάστατος εξοπλισμός
Ο πρώην Βρετανός στρατάρχης αεροπορίας, Έντουαρντ Στρίνγκερ, υπογραμμίζει ότι οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τα «βαρετά πράγματα», όπως τα αποθέματα πυρομαχικών και η υποστήριξη logistics. «Είναι «βαρετός πόλεμος» – πράγματα που έχουν πραγματική σημασία», λέει ο Στρίνγκερ, ο οποίος έχει γράψει για ένα πιθανό μετα-αμερικανικό ΝΑΤΟ. «Αυτό είναι κάτι που σχεδόν κανείς δεν κάνει σωστά σε κλίμακα, εκτός από τις ΗΠΑ».
Ορισμένα από τα συστήματα που παρέχουν οι ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ είναι αναντικατάστατα, όπως ο στόλος αεροπλάνων φορτίου C17, που κοστίζουν 340 εκατομμύρια δολάρια το καθένα και μπορούν να μεταφέρουν 75 τόνους εξοπλισμού σχεδόν 4.500 χιλιόμετρα χωρίς ανεφοδιασμό. Τα αμερικανικής κατασκευής F-35 είναι επίσης καθοριστικά για την πολεμική αεροπορία του ΝΑΤΟ, με περισσότερα από 500 μαχητικά αεροσκάφη να αναμένονται στην Ευρώπη μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2030, σύμφωνα με εκτιμήσεις του IISS.
«Δεν πρόκειται για χρήματα», λέει ένας διπλωμάτης της ΕΕ, αναφερόμενος στις συζητήσεις για την αντίκρουση μιας πιθανής δεύτερης θητείας Τραμπ. «Τα χρήματα που μπορούμε να βρούμε είναι πολιτικό ζήτημα. Αυτό που δεν μπορούμε να βρούμε είναι ο εξοπλισμός που έχουν οι Αμερικανοί. Αυτό είναι ένα πρακτικό ζήτημα».
Κατακερματισμένη αμυντική βιομηχανία
Ένα από τα βασικά προβλήματα είναι η αναποτελεσματικότητα της κατακερματισμένης αμυντικής βιομηχανίας της Ευρώπης. Σε 11 κύριες κατηγορίες μεγάλων οπλικών συστημάτων, οι ΗΠΑ διαθέτουν 32 τύπους, ενώ η Ευρώπη διατηρεί 172, σύμφωνα με την McKinsey. Αυτή η έλλειψη κλίμακας αυξάνει το κόστος και περιορίζει τη διαλειτουργικότητα, δημιουργώντας σοβαρούς υλικοτεχνικούς περιορισμούς.
Για παράδειγμα, οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας χρειάστηκε να διαχειριστούν περισσότερους από 12 διαφορετικούς τύπους βλημάτων πυροβολικού των 155 χιλιοστών, κάτι που απαιτούσε προσαρμογές στα όπλα τους για κάθε έκδοση. «Πρέπει να ανασυγκροτήσουμε την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία. Υπάρχουν πάρα πολλές πλατφόρμες», δηλώνει ο Pierroberto Folgiero, διευθύνων σύμβουλος της ιταλικής αμυντικής εταιρείας Fincantieri. «Η αμυντική βιομηχανία ανθεί, αλλά η εστίαση στους εθνικούς «πρωταθλητές» είναι ανεξέλεγκτη. Θα χρειαστεί πολλή πολιτική βούληση για να συγχωνευθούν», προσθέτει.
Διαμάχες χωρίς «προπονητή»
Ένα ακόμη ζήτημα είναι πώς θα λειτουργήσουν οι Ευρωπαίοι χωρίς την ηγεσία του Αμερικανού ανώτατου διοικητή του ΝΑΤΟ. «Αφαιρέστε αυτή την ηγεσία -τον προπονητή της ομάδας- και η υπόλοιπη ομάδα μπορεί να αρχίσει να τσακώνεται», λέει ο Στρίνγκερ. «Μπορείτε να φανταστείτε τον Μακρόν να υποκύπτει στον Πολωνό πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ ή το αντίστροφο; Είναι η στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ που σέρνει όλους τους άλλους μπροστά».
Το τρίτο βασικό ζήτημα είναι η χρηματοδότηση. Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ έχουν αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες τους από το 2022 σχεδόν κατά ένα τρίτο, φτάνοντας τα 476 δισ. δολάρια. Φέτος το καλοκαίρι, 23 από τα 32 μέλη του ΝΑΤΟ πέτυχαν τον στόχο του 2% του ΑΕΠ για την άμυνα, υπερδιπλάσιο από ό,τι πριν από τέσσερα χρόνια.
Ωστόσο, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, προειδοποίησε ότι η Ευρώπη «δεν θα φτάσει εκεί με τον στόχο του 2%». «Όσο περισσότερα ξοδεύουμε για την άμυνα, τόσο περισσότερο μειώνουμε τον κίνδυνο μελλοντικής σύγκρουσης», δήλωσε ο Ρούτε. Αλλά η πρόκληση παραμένει πώς θα επιτευχθεί αυτό, δεδομένων των περιορισμένων προϋπολογισμών και των υψηλών επιπέδων δημόσιου χρέους.
