Το σπίτι στο Αϊβαλί, στην περιοχή Κυδωνιών της μικρασιατικής ακτής, καταρρέει μέρα με μέρα. Σ’ αυτό το ιστορικό σπίτι γεννήθηκε και έζησε μέχρι τα 18 του χρόνια ο σπουδαίος Έλληνας λογοτέχνης, Ηλίας Βενέζης.
Η οικία αυτή, που έχει μεγάλη σημασία για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό, έχει αφεθεί στην τύχη της από τους ιδιοκτήτες της, οι οποίοι έχουν τις ρίζες τους στους προγόνους που κατείχαν το σπίτι σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Το σπίτι κυριολεκτικά «μαδάει», καθώς ο πάνω όροφος του αρχίζει να πέφτει. Η παλαιότητα του σπιτιού και η κατασκευή του με τις αντισεισμικές μεθόδους της εποχής του, προκάλεσαν αυτή την κατάσταση. Έχει ξύλινο σκελετό που στηρίζεται σε πέτρινο ισόγειο, αλλά η καταστροφή είναι προφανής.
Η κατοικία Μιχαήλ Μέλλου, πατέρα του συγγραφέα και ερχόμενη από την Κεφαλλονιά, βρίσκεται σε ένα πλατύ σοκάκι του Αϊβαλιού, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας, η οποία και αυτή καταρρέει. Στο σπίτι αυτό, εκτυλίχθηκαν τα δραματικά γεγονότα που περιγράφει ο Βενέζης στο ιστορικό του έργο «Το Νούμερο 31328», που αναφέρεται στην τραγική κατάληξη του Μικρασιατικού Ελληνισμού στην Αϊβαλιώτικη Πολιτεία το Σεπτέμβριο του 1922. Ο Βενέζης μοιράζεται τις εμπειρίες του από τη σύλληψη και τη ζωή του στα Τάγματα Εργασίας, όπου εγκλωβίστηκε για 14 μήνες, μαζί με λίγους άλλους επιζώντες που υπέφεραν.
Ο Ηλίας Βενέζης, όταν συνελήφθη, ήταν μόλις 18 ετών. Γεννημένος το 1904 στο Αϊβαλί, μετακόμισε με την οικογένειά του στη Μυτιλήνη κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Επέστρεψαν στη γενέτειρά τους το 1919, όπου αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Κυδωνιών. Μετά την απελευθέρωσή του από τα Τάγματα Εργασίας το φθινόπωρο του 1923, επέστρεψε στη Μυτιλήνη. Εκεί, ήρθε σε επαφή με τη λογοτεχνική παρέα του Στρατή Μυριβήλη, ο οποίος τον ενθάρρυνε να διηγηθεί τις εμπειρίες του από την αιχμαλωσία. Έτσι, γεννήθηκε το βιβλίο «Το Νούμερο 31328», που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά σε συνέχειες στην εφημερίδα «Καμπάνα» της Μυτιλήνης, υπό τη διεύθυνση του Μυριβήλη. Είναι αξ noteworthy ότι οι δύο συγγραφείς μοιράστηκαν το πρώτο Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας στην ιστορία, και το 1956, ήταν υποψήφιοι για την έδρα της Λογοτεχνίας στην Ακαδημία Αθηνών, όπου τελικά εκλέχτηκε ο Βενέζης.
Μετά το «Νούμερο 31328», ακολούθησαν άλλες σημαντικές λογοτεχνικές του δημιουργίες, όπως τα μυθιστορήματα «Γαλήνη» και «Αιολική Γη». Ο Βενέζης διώχθηκε εξαιτίας των πολιτικών του απόψεων κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά. Κατά την Κατοχή, συνελήφθη για ομιλία που είχε κάνει στην Τράπεζα της Ελλάδας, όπου εργαζόταν, και φυλακίστηκε, γεγονός που τον οδήγησε στη συγγραφή του μοναδικού θεατρικού του έργου. Η εκτέλεσή του αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή ύστερα από αντιδράσεις του πνευματικού κόσμου.
Ο Βενέζης, με πλούσια λογοτεχνική παραγωγή, ήταν υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας δύο φορές, το 1960 και το 1963.
Πέθανε το 1973 και σύμφωνα με την επιθυμία του, η οικογένειά του τον έθαψε σε ανώνυμο τάφο στο νεκροταφείο του Μολύβου (Μήθυμνα) στη βόρεια Λέσβο, με μόνο ένα λόγο γραμμένο πάνω: «ΓΑΛΗΝΗ».
Το σπίτι του Βενέζη, που είναι άγνωστο στους πολλούς, αναγνωρίστηκε από το 1970, όταν η αδελφή του, Αγάπη Μολυβιάτη, με τον γιο της, Πέτρο Μολυβιάτη, επισκέφτηκαν το Αϊβαλί και φωτογραφήθηκαν έξω από το σπίτι.
Η φωτογραφία αυτή δημοσιεύθηκε το Νοέμβριο του 1972 στο περιοδικό «Αιολικά Γράμματα» και αργότερα το 1974 στη «Νέα Εστία». Σήμερα, βρίσκεται πιθανότατα στα αρχεία του Δημητρίου Ψαρρού, συγγραφέα του έργου «ΤΟ ΑΙΒΑΛΙ». Ένα αντίγραφο της φωτογραφίας δόθηκε στον υπογράφοντα πριν λίγα χρόνια από την Άννα Βενέζη, κόρη του Ηλία Βενέζη, κατά την επίσκεψή της στη Μυτιλήνη.
Σήμερα, 102 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η κατάσταση του σπιτιού του Ηλία Βενέζη επιδεινώνεται συνεχώς και ενδέχεται πολύ σύντομα να πάψει να υπάρχει. Ωστόσο, υπάρχει η ελπίδα διάσωσής του, εφόσον αναληφθούν πρωτοβουλίες από τα αρμόδια υπουργεία και τις τοπικές αρχές. Το σπίτι αυτό, που είναι ένα μνημείο της ιστορίας μας, μπορεί και πρέπει να σωθεί.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
