Το Πούνα ντε Ατακάμα, ένα εκτενές οροπέδιο στις Άνδεις, βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 4.500 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Είναι μια άνυδρη περιοχή, πλούσια σε λίθιο, με συνολική έκταση 180.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που εκτείνεται κυρίως στη βόρεια Χιλή (15% της έκτασης) και τη βορειοδυτική Αργεντινή.
Περισσότερο από μια δεκαετία, οι αυτόχθονες πληθυσμοί στην αργεντίνικη πλευρά του οροπεδίου έχουν επιτρέψει την εξόρυξη από δύο εταιρείες, τις Minera Exar και Sales de Jujuy, στην περιοχή Σούσκες της επαρχίας Χουχούι. Ελπίζοντας ότι η εξόρυξη λιθίου θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα προάγει την ανάπτυξη, οι κοινότητες είχαν ζητήσει και τη διασφάλιση προσεκτικής περιβαλλοντικής διαχείρισης.
Ωστόσο, η αυξανόμενη ζήτηση για λίθιο, ένα κρίσιμο μέταλλο για την ηλεκτροκίνηση και τις προηγμένες τεχνολογίες, έχει οδηγήσει σε σοβαρές ελλείψεις νερού στα χωριά τους.
Η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή που οι κάτοικοι καταναλώνουν νερό από τον ποταμό Πάστος Τσίκος, το οποίο είναι μολυσμένο με αρσενικό από ηφαιστειακή δραστηριότητα. Σύμφωνα με έρευνες του Global Press Journal, τα επίπεδα αρσενικού φτάνουν τα 1.400 μέρη ανά εκατομμύριο, πολύ υψηλότερα από τα όρια που θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για την καρκινογένεση.
Αν και οι τοπικές αρχές της Χουχούι υποστηρίζουν ότι η εξόρυξη λιθίου δεν επηρεάζει την παροχή νερού στις κοινότητες, άλλες ανεξάρτητες μελέτες, όπως αυτή του Ιδρύματος Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων της Αργεντινής (FARN), επισημαίνουν ότι οι εξορυκτικές δραστηριότητες συμβάλλουν στην εξάντληση των υδάτινων πόρων της περιοχής.
Στεγνές βρύσες
Ο Γουάλτερ Ντίαθ Παθ, μηχανικός περιβάλλοντος στο Εθνικό Συμβούλιο Επιστημονικής και Τεχνικής Έρευνας (CONICET), τονίζει ότι οι εταιρείες εξόρυξης κρύβουν στοιχεία σχετικά με την κατανάλωση νερού. Η μαζική χρήση γλυκού νερού από αυτές τις εταιρείες, που το αποκαλούν «βιομηχανικό νερό», έχει σοβαρές επιπτώσεις στις τοπικές κοινότητες, οι οποίες το χρειάζονται για τις καλλιέργειές τους και τα ζώα τους.
Η διαδικασία εξόρυξης λιθίου απαιτεί γεώτρηση σε αλυκές για την άντληση υπόγειας άλμης, μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει έως και δύο χρόνια. Μόνο πέρυσι, οι Minera Exar και Sales de Jujuy εξόρυξαν περίπου 12,2 δισεκατομμύρια λίτρα άλμης και χρησιμοποίησαν πάνω από 3,7 δισεκατομμύρια λίτρα «βιομηχανικού νερού» για την παραγωγή λιθίου. Αυτή η ποσότητα είναι 31 φορές μεγαλύτερη από την ετήσια κατανάλωση νερού των κατοίκων της περιοχής.
Δίψα για λίθιο, «πυρετός» εξορύξεων και μια δόση… Μασκ
Η Αργεντινή διαθέτει περίπου 20 εκατομμύρια τόνους λιθίου σε άλμη, που αντιστοιχούν στο 10% των γνωστών παγκοσμίως αποθεμάτων. Η χώρα είναι ήδη ο τέταρτος μεγαλύτερος παραγωγός λιθίου διεθνώς, με τέσσερα ενεργά ορυχεία στη βορειοδυτική Αργεντινή και άλλα δύο που αναμένονται να ξεκινήσουν φέτος.
Ο πρόεδρος της Αργεντινής, Χαβιέρ Μιλέι, έχει προχωρήσει σε μέτρα για να διευκολύνει την εξόρυξη, προσφέροντας φορολογικές ελαφρύνσεις και μηδενικούς δασμούς στις εισαγωγές για 30 χρόνια. Έχει επίσης συναντηθεί με τον Έλον Μασκ, συνιδρυτή της Tesla, ενισχύοντας την ανησυχία των κατοίκων για τις συνέπειες αυτής της «βιομηχανικής ανάπτυξης» στην περιοχή τους.
Αν και οι εξορυκτικές δραστηριότητες μπορεί να φέρουν θέσεις εργασίας, οι κάτοικοι ανησυχούν για την εξαφάνιση του νερού. Πολλοί απαιτούν σαφείς δεσμεύσεις για την περιβαλλοντική προστασία ή ακόμα και την απομάκρυνση των εταιρειών εξόρυξης από την περιοχή τους.
«Ανάπτυξη, αλλά για ποιόν;»
Η τοπική κυβέρνηση της Χουχούι έχει προχωρήσει σε μέτρα που επιτρέπουν την απαλλοτρίωση δημόσιας γης, περιορίζοντας τις διαμαρτυρίες των κοινοτήτων. Οι κάτοικοι, όπως ο Χοσέ Σαχάμα, ηγέτης μιας τοπικής κοινότητας, εκφράζουν την απογοήτευσή τους για την κατάσταση: «Κάνουν εξορύξεις στο καλύτερο τμήμα της Πούνα. Όμως γιατί οι άνθρωποι είναι ακόμα φτωχοί; Πού είναι η ανάπτυξη; Και ποιόν εξυπηρετεί;»
