Το φοινικέλαιο προέρχεται από τους καρπούς του ελαιοφοίνικα και βρίσκεται σχεδόν παντού.

Μπορεί να βρεθεί σε προϊόντα όπως σαμπουάν, κραγιόν, μπισκότα, πατατάκια, παγωτά, μαγιονέζες, ψωμί για τοστ, παιδικές τροφές, κατεψυγμένη πίτσα, ακόμα και σε ζωοτροφές και βιοκαύσιμα.

Είναι το πιο διαδεδομένο φυτικό έλαιο στη Δύση, όπου η κατανάλωση είναι υψηλή.

Ορισμένα χαρακτηριστικά του, όπως η υψηλή οξειδωτική σταθερότητα, η αποδοτικότητα στις καλλιέργειες και το χαμηλό κόστος παραγωγής, το κάνουν σχεδόν αναντικατάστατο στη βιομηχανία σε σύγκριση με άλλα φυτικά έλαια.

Ωστόσο, καθώς η ζήτηση και η χρήση του συνεχώς αυξάνονται, το φοινικέλαιο γίνεται όλο και πιο αμφιλεγόμενο λόγω των περιβαλλοντικών του επιπτώσεων.

Η επέκταση των φοινικοκαλλιεργειών οδηγεί σε αποψίλωση παρθένων τροπικών δασών.

Οι φυτείες φοινικελαίου σε βιομηχανική κλίμακα έχουν συσχετιστεί με την καταστροφή οικοτόπων απειλούμενων ειδών, όπως οι ουρακοτάγκοι, οι τίγρεις, οι ελέφαντες και οι ρινόκεροι.

Κατηγορούνται για μαζική καταστροφή της βιοποικιλότητας, με σοβαρές συνέπειες για το κλίμα.

Είναι επίσης συνδεδεμένες με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κυρίως εις βάρος αυτόχθονων κοινοτήτων.

Αυτό συμβαίνει κυρίως σε χώρες όπως η Ινδονησία και η Μαλαισία, οι οποίες αντιπροσωπεύουν περίπου το 85% των παγκόσμιων εξαγωγών φοινικέλαιου.

Εν μέσω αυτών των προκλήσεων, χώρες και οργανισμοί, όπως η ΕΕ, προχωρούν σε μέτρα απαγόρευσης προϊόντων που σχετίζονται με την αποψίλωση δασών, καθιστώντας τη βιομηχανία φοινικελαίου να αναλάβει ευθύνες.

Στο πλαίσιο αυτό, η Μαλαισία ανακοίνωσε πρόσφατα μια πρωτοβουλία που θυμίζει την κινεζική «διπλωματία των πάντα».

Προσπαθώντας να μειώσει τις κατηγορίες για την καταστροφή των δασών, πρότεινε τη λεγόμενη «διπλωματία των ουρακοτάγκων».

Η ιδέα της κυβέρνησης ήταν να δωρίσει ουρακοτάγκους στους εμπορικούς εταίρους που αγοράζουν το φοινικέλαιό της.

Ωστόσο, η αντίδραση των οργανώσεων την ανάγκασε να αλλάξει πλεύση.

Υποκρισία ή στρατηγική;

Αντί να στείλει απειλούμενους ουρακοτάγκους στο εξωτερικό, η Μαλαισία προσφέρει τώρα νέες μεθόδους πώλησης του φοινικελαίου της, χρησιμοποιώντας την υιοθέτηση ουρακοτάγκων ως δέλεαρ.

Προτείνει στους αγοραστές να «υιοθετήσουν» ουρακοτάγκους που θα παραμείνουν στο φυσικό τους περιβάλλον στη Μαλαισία.

«Αυτή είναι μια απόδειξη του τρόπου με τον οποίο προστατεύουμε την άγρια ζωή και τη βιωσιμότητα των δασών μας, ειδικά στις φυτείες φοινικελαίου», δήλωσε πρόσφατα ο υπουργός Φυτειών και Εμπορευμάτων της Μαλαισίας, Τζοχάρ Αμπντούλ Γκάνι.

Διευκρίνισε ότι οι ουρακοτάγκοι θα παραμείνουν σε δασικές εκτάσεις ή «μπαλώματα» μέσα στις φυτείες ελαιοφοίνικα.

«Αυτές οι περιοχές θα τους παρέχουν χώρο για ελεύθερη κίνηση, εύρεση τροφής και αναπαραγωγή χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση», υπογράμμισε.

Ωστόσο, η αναθεωρημένη «διπλωματία των ουρακοτάγκων» έχει τον ίδιο στόχο: να εξασφαλίσει τις εξαγωγές φοινικελαίου, ενώ οι δυτικές κυβερνήσεις προχωρούν σε απαγορεύσεις εισαγωγών λόγω των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Πολλές οργανώσεις για την προστασία της άγριας ζωής θεωρούν αυτή την κίνηση υποκριτική.

Πιστεύουν ότι το σχέδιο της Κουάλα Λουμπούρ θα επιταχύνει την αποψίλωση των δασών αντί να βοηθήσει τα απειλούμενα θηλαστικά.

Η διαμάχη γύρω από τη διατήρηση των ουρακοτάγκων σε αιχμαλωσία στη Νοτιοανατολική Ασία έχει επίσης προκύψει, καθώς αρκετοί από αυτούς προορίζονταν αρχικά για δωρεές στο εξωτερικό.

Τώρα, ειδικοί ανησυχούν ότι η απελευθέρωση των αιχμάλωτων ουρακοτάγκων στη φύση μπορεί να τους θέσει σε κίνδυνο.

Ορισμένα από τα πιο χρηματοδοτούμενα προγράμματα εκτιμάται ότι λειτουργούν ως «πλυντήρια» εταιρικής ευθύνης, με τα μεγαλύτερα ποσά να προέρχονται συνήθως από τις ίδιες τις εταιρείες φοινικέλαιου.

Πολιτικές προκλήσεις

Οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς φοινικέλαιου από τη Μαλαισία περιλαμβάνουν την Ινδία, την Κίνα και ορισμένα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Από το τέλος αυτού του έτους, στην ΕΕ τίθεται σε εφαρμογή η οδηγία 2023/115 (EUDR), γνωστή ως «Κανονισμός για τα Προϊόντα Χωρίς Αποψίλωση Δασών».

Αυτή είναι μια κεντρική πτυχή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του στόχου των «27» για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050.

Ο κανονισμός υποχρεώνει τις εταιρείες που εμπορεύονται προϊόντα όπως βοοειδή, κακάο, καφέ, φοινικέλαιο, καουτσούκ, σόγια και ξυλεία να αποδεικνύουν ότι δεν σχετίζονται με δραστηριότητες αποψίλωσης δασών.

Χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας έχουν επικρίνει τον κανονισμό αυτό ως «ρυθμιστικό ιμπεριαλισμό».

Ιδιαίτερα δεδομένου ότι οι πρώτες φυτείες στην περιοχή δημιουργήθηκαν από παλιές αποικιοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης.

Τώρα οι ηγεσίες τους βλέπουν πίσω από τις απαγορεύσεις μια προσπάθεια να εμποδιστεί η οικονομική ανάπτυξη της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Μόνη η βιομηχανία φοινικελαίου έχει ετήσιο τζίρο πάνω από 39 δισεκατομμύρια δολάρια και απασχολεί περίπου 3 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, εκ των οποίων περίπου ένα εκατομμύριο στη Μαλαισία.

Αν και αναγνωρίζει τις καταστροφικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της βιομηχανίας φοινικελαίου, ο υπουργός Περιβάλλοντος της Μαλαισίας κατηγόρησε την ΕΕ για προστατευτισμό.

Συνέδεσε τον κανονισμό με τις πρακτικές ενίσχυσης των Ευρωπαίων αγροτών με ανταγωνιστικές καλλιέργειες και με τις προσπάθειες μεγαλύτερης αυτονομίας της ΕΕ στην παραγωγή βιοκαυσίμων.

Ειδικοί υποστηρίζουν ότι η στροφή σε άλλα φυτικά έλαια δεν είναι βιώσιμη, καθώς απαιτεί μεγαλύτερες εκτάσεις γης.

Αντίθετα, προτείνουν την παραγωγή φοινικέλαιου με περιβαλλοντικά υπεύθυνο τρόπο.

Το αειφόρο φοινικέλαιο κυκλοφορεί στην αγορά από το 2003 από παραγωγούς που δεν εκχερσώνουν παρθένα δάση.

Ωστόσο, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις καταγγέλλουν ότι οι έλεγχοι για αυτή τη διαδικασία είναι ανεπαρκείς.