Στη διάρκεια πρόσφατης συνάντησης μεταξύ της Προεδρίας της Δημοκρατίας και του Γερμανού Προέδρου Φρανκ Βάλτερ Στάινμαγερ, η Πρόεδρος Κατερίνα Σακελλαροπούλου έθιξε το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων, μια διαρκή ανησυχία για την Ελλάδα. Ο Γερμανός Πρόεδρος απάντησε ότι «οι νομικές μας θέσεις για το ζήτημα των επανορθώσεων διαφέρουν» και πρόσθεσε ότι το θέμα θεωρείται νομικά ληξιπρόθεσμο.
Συγγνώμη και σιωπή
Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, υποδεχόμενος τον κ. Στάινμαγερ στο Μέγαρο Μαξίμου, αναφέρθηκε επίσης στο ζήτημα των αποζημιώσεων χωρίς να λάβει κάποια απάντηση. Ο Γερμανός Πρόεδρος δεν έκανε καμία αναφορά στο θέμα ούτε κατά την επίσκεψή του στην Κάντανο, όπου ζήτησε «συγγνώμη» για τις θηριωδίες των Ναζί. Μια παρόμοια συγγνώμη είχε εκφράσει και κατά την προηγούμενη επίσημη επίσκεψή του στην Ελλάδα, όταν επισκέφθηκε το Χαϊδάρι.
Απουσία ουσίας
Ωστόσο, για το κρίσιμο θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων, δεν υπήρξε καμία αναφορά. Αυτή η στάση δεν προκαλεί έκπληξη, καθώς η γερμανική πλευρά έχει διαρκώς αρνηθεί να εισέλθει σε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση για το θέμα. Παρόμοια στάση είχε εκφράσει και ο πρώην Πρόεδρος Γιόακιμ Γκάουκ το 2014, όταν επισκέφθηκε το χωριό Λιγκιάδες και ζήτησε συγγνώμη για τις θηριωδίες του Γ’ Ράιχ.
Η απλή συγγνώμη, ωστόσο, χωρίς ουσιαστικές ενέργειες, μένει κενή περιεχομένου.
Η στάση της ελληνικής κυβέρνησης
Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι η στάση των ελληνικών κυβερνήσεων, οι οποίες, αν και εγείρουν το θέμα των αποζημιώσεων, οι σχετικές δηλώσεις φαίνεται να γίνονται κυρίως για λόγους εντυπώσεων. Χαρακτηριστικά, ο κ. Μητσοτάκης δήλωσε ότι «το ζήτημα των επανορθώσεων και το αναγκαστικό κατοχικό δάνειο είναι ακόμα πολύ «ζωντανά» και ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα τα επιλύσουμε». Αυτή η αναφορά στο «κάποια στιγμή» αποτυπώνει τη διάθεση της Ελλάδας για το θέμα.
Αξιοσημείωτο είναι ότι έχουν γίνει κάποιες κινήσεις, κυρίως από ιδιώτες και το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης Γερμανικών Οφειλών (ΕΣΔΓΟ). Σημαντική ήταν και η ψήφος της Ολομέλειας της Βουλής τον Απρίλιο του 2019, που κάλεσε την ελληνική κυβέρνηση να προχωρήσει σε όλες τις απαραίτητες διπλωματικές και νομικές ενέργειες για τη διεκδίκηση των αξιώσεων από τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους.
Ωστόσο, οι κινήσεις που εξουσιοδότησαν την ελληνική κυβέρνηση περιορίστηκαν κυρίως σε δηλώσεις. Το ΕΣΔΓΟ συνεχίζει να αναρωτιέται γιατί οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν επιτρέπουν την εκτέλεση της απόφασης του Άρειου Πάγου σχετικά με την προσφυγή των κατοίκων του Διστόμου.
Δικαστική μάχη για αποζημιώσεις
Η δικαστική μάχη για τις αποζημιώσεις ξεκίνησε το 1995, όταν ο δικηγόρος Γιάννης Σταμούλης κατέθεσε ομαδική αγωγή κατά του γερμανικού δημοσίου για τους επιζώντες και τους συγγενείς των θυμάτων της σφαγής στο Δίστομο. Το 1997, το Πολυμελές Πρωτοδικείο Λειβαδιάς επιδίκασε αποζημίωση 23 εκατομμυρίων ευρώ στους ενάγοντες, αλλά η απόφαση απαιτούσε υπογραφή του υπουργού Δικαιοσύνης για να γίνει εκτελεστή.
Μετά από έφεση του γερμανικού δημοσίου, η υπόθεση ανέβηκε στο Εφετείο, όπου οι ενάγοντες κέρδισαν ξανά. Η Γερμανία κατέθεσε προσφυγή στον Άρειο Πάγο, υποστηρίζοντας την «ετεροδικία» και ότι δεν μπορεί να δικάζεται σε ξένη χώρα για εγκλήματα του παρελθόντος.
Απόρριψη της γερμανικής προσφυγής
Το 2000, ο Άρειος Πάγος απέρριψε την γερμανική προσφυγή με 16 ψήφους υπέρ και 4 κατά. Παρά την απόφαση, η Γερμανία αρνήθηκε να πληρώσει και προχώρησε σε ανακοπή, η οποία έγινε δεκτή από τον Άρειο Πάγο.
Εννέα χρόνια μετά την αρχική δικαίωση, ο κ. Σταμούλης, αναγνωρίζοντας ότι οι ενάγοντες δεν θα δικαιωθούν στην Ελλάδα, επικαλέστηκε τον κανονισμό 44/2001 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και προσέφυγε στην Ιταλία, όπου οι δικαστές είχαν δεχτεί παρόμοιες αγωγές Ιταλών κατά του γερμανικού δημοσίου. Το 2008, η απόφαση των ελληνικών δικαστηρίων κηρύχθηκε εκτελεστή στην Ιταλία, και ζητήθηκε κατάσχεση της βίλας Βιγκόνι στη Φλωρεντία.
Διεθνής Δικαστική Διαμάχη
Η Γερμανία προσέφυγε σε ανώτερα ιταλικά δικαστήρια, αλλά ηττήθηκε. Ακολούθως, προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπου δικαιώθηκε όσον αφορά την «ετεροδικία», με αποτέλεσμα όλες οι αντίστοιχες αποφάσεις των ιταλικών δικαστηρίων να θεωρούνται άκυρες.
