Υπάρχει ένα είδος ιστορίας που δεν καταγράφεται με λόγια, αλλά ζωντανεύει μέσα από τη συζήτηση. Το ΠΑΣΟΚ έχει αφήσει το στίγμα του στην ελληνική πολιτική και οι μελλοντικοί ερευνητές θα κρίνουν τη σημασία του, μελετώντας αρχεία και δεδομένα, ενώ θα προσπαθούν να ερμηνεύσουν τα γεγονότα και τις αιτίες τους. Ωστόσο, η επιρροή του ΠΑΣΟΚ στη Μεταπολιτευτική Ελλάδα, που γιγαντώθηκε μαζί του και φέτος γιορτάζει 50 χρόνια, διαγράφεται σαν ένας μύθος που έχει ενσωματωθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο.
Η εντυπωσιακή άνοδος, η απότομη πτώση και οι απόπειρες επαναφοράς του ΠΑΣΟΚ είναι γνωστές στους πιο πολλούς, ακόμη και σε όσους γεννήθηκαν πολλά χρόνια μετά τις ιστορικές στιγμή όπως η υπογραφή της Ιδρυτικής Διακήρυξης και η εκλογική νίκη του 1981. Ακόμα κι αυτοί που δεν γνώρισαν τη δεκαετία του ’80 με τα ζιβάγκο του Ανδρέα Παπανδρέου, ενώ η πρώτη εικόνα που θυμούνται από πρωθυπουργό είναι αυτή του Κώστα Σημίτη.
Για όσους ακόμη πιστεύουν στις ακτίνες του πράσινου ήλιου και φωνάζουν, είτε ως αστείο είτε ως ελπίδα, «ΠΑΣΟΚ σώσε μας», ή για αυτούς που απολαμβάνουν να το μισούν και κατηγορούν το ΠΑΣΟΚ για τα δικά τους στραβά, η παρουσία του στο πολιτικό σκηνικό είναι ισχυρά συνδεδεμένη με την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας. Το ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε τον εκφραστή της ανάγκης για ένα νέο ξεκίνημα μετά την πτώση της χούντας, στάθηκε ως φορέας εκσυγχρονισμού που έφερε την Ελλάδα πιο κοντά στην Ευρώπη και, όταν κρίθηκε αναγκαίο, έγινε αποδιοπομπαίος τράγος για όλα τα λάθη του κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του.
Το μυστικό της επιτυχίας
Ποιο είναι το στοιχείο που έκανε το ΠΑΣΟΚ να ξεχωρίζει; Πολλοί υποστηρίζουν ότι η προσωπικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου έπαιξε καθοριστικό ρόλο, καθώς δεν κατάφερε μόνον να κατανοήσει τις απαιτήσεις της κοινωνίας αλλά και να παρουσιαστεί ως ο κύριος εκφραστής τους.
Άλλοι εκτιμούν την επιρροή του στη σταθεροποίηση της νεόκοπης δημοκρατίας, δημιουργώντας μια εναλλακτική στον κυρίαρχο τότε συντηρητικό πόλο, συμβάλλοντας έτσι στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Η κινητικότητα που προκάλεσαν οι μεταρρυθμίσεις του ΠΑΣΟΚ ενίσχυσε την αίσθηση δικαιοσύνης, δείχνοντας ότι κανείς δεν υπερτερεί λόγω οικονομικής κατάστασης ή καταγωγής – κάθε πολίτης είχε τη δυνατότητα να επιτύχει το όνειρό του.
Η ελπίδα ότι απαλλάσσεται η χώρα από παλιούς διχασμούς, η συνειδητοποίηση των νέων γενεών ότι έχουν την ελευθερία να καθορίσουν το μέλλον τους, καθώς και προνομιούχες συγκυρίες, επέτρεψαν στο ΠΑΣΟΚ να ριζώσει βαθιά σε διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, ακόμα και αν αυτά διέφεραν σε συμφέροντα.
Κυρίως, το ΠΑΣΟΚ διατήρησε την ικανότητα να εξελίσσεται σύμφωνα με τις ανάγκες και τις προσδοκίες της κοινωνίας: φανταστείτε, για παράδειγμα, τι θα είχε συμβεί αν ο Ανδρέας δεν είχε επιβιώσει μετά από εκείνο το δραματικό καλοκαίρι του 1996 ή αν άλλοι υποψήφιοι είχαν κερδίσει το συνέδριο.
Το πάρτι του ’80
Η πολιτική ζωή αναμείχθηκε με σκάνδαλα και ρομάντζα, με επικεφαλής πολιτικούς που έγιναν γνωστοί με τα μικρά τους ονόματα. Ακόμα και οι εσωκομματικές αντιπαραθέσεις θύμιζαν πολιτικό θρίλερ: αμφισβητήσεις, γεύματα, διαγραφές, εξαγγελίες και πάντα, με φόντο ένα δίλημμα ζωής και θανάτου για την επόμενη ημέρα.
Ο μύθος του ΠΑΣΟΚ δεν περιορίζεται στις επιτυχίες του στην εξουσία· επεκτείνεται σε έναν τρόπο ζωής, στη μόδα των μουστακιών και των ζιβάγκο, καθώς και στην αποδοχή της λαϊκής κουλτούρας με μια δόση κιτς. Ακόμα κι όταν δεν ήταν πλέον «της μόδας», η αισθητική που προώθησε είχε αποκτήσει μόνιμη θέση.
Το πάρτι της δεκαετίας του ’80 μπορεί να σίγησε πριν από το «Βρώμικο ’89», αλλά το ΠΑΣΟΚ παρέμεινε παρόν σε πολλά κομβικά γεγονότα όπως η υποδοχή του αεροπλάνου από το Χέρφιλντ, αποκαθιστώντας την εικόνα του και επανασχεδιάζοντας την κληρονομιά του.
Από τον εκσυγχρονισμό έως το Καστελλόριζο
Κατά την περίοδο του εκσυγχρονισμού, το ΠΑΣΟΚ παρουσίασε σοβαρές κυβερνητικές αλλαγές, πραγματοποιώντας σημαντικά έργα και αποδεικνύοντας την τεχνοκρατική ικανότητά του, κερδίζοντας μάλιστα τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 και εξασφαλίζοντας την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας.
Όμως, παρά τις επιτυχίες του, οι αδυναμίες εμφανίστηκαν στα πρώτα χρόνια της “Αλλαγής”: η αυθαίρετη συμπεριφορά στελεχών του ΠΑΣΟΚ έβρισκε καταφύγιο στις δημόσιες υπηρεσίες, δημιουργώντας μια αίσθηση ατιμωρησίας και αδιαφάνειας.
Η διαφθορά και οι διασυνδέσεις οδήγησαν σε σοβαρές συνέπειες το 2004, όταν το κόμμα ηττήθηκε παρά την εκλογή του Γιώργου Παπανδρέου στην ηγεσία. Η υπόσχεση του Παπανδρέου για διαφάνεια επανήλθε το 2009, αλλά το ΠΑΣΟΚ είχε ήδη αρχίσει να χάνει τη δημοτικότητα του.
Στο πλαίσιο του Καστελλόριζου, το ΠΑΣΟΚ πήρε τη δύσκολη απόφαση να διαχειριστεί τη λιτότητα, κάτι που οδήγησε σε απαντήσεις από την κοινωνία, καθώς αυτή η επιλογή δεν έγινε αποδεκτή. Το 2012, για πρώτη φορά το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε στην τρίτη θέση, με την κοινωνία να έχει ήδη μεταλλαχθεί.
Το όνειρο της επανόδου
Η φράση “κακό χωριό τα λίγα σπίτια” ισχύει, καθώς για μια περίοδο η εσωτερική αντάρα του ΠΑΣΟΚ προκάλεσε περισσότερη αίσθηση από την πολιτική του παρουσία. Νέα στελέχη κατέφυγαν σε αντίπαλους χώρους, προκειμένου να αποφύγουν την αδιαφορία. Η Φώφη Γεννηματά, ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, προσπάθησε να ενώσει ευρύτερες δυνάμεις για την επαναφορά του, κάτι που εκφράστηκε μέσα από το Κίνημα Αλλαγής, προσφέροντας συμπαράσταση σε ένα καταχρεωμένο κόμμα.
Το όνειρο της επανόδου συνεχίζεται και με τη σημερινή ηγεσία του Νίκου Ανδρουλάκη, καθώς πλησιάζουν οι ενδοκομματικές εκλογές. Κάθε χρόνο, το ΠΑΣΟΚ έχει μια νέα ευκαιρία – οι αναφορές στην κληρονομιά του Ανδρέα, οι παλιοί στίχοι και οι πολιτικές μνήμες επαναφέρουν τη συζήτηση γύρω από τη σημασία του.
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα προς τους ηγέτες του ΠΑΣΟΚ: Έχετε όραμα; Αγγίζει αυτό που παλαιότερα επιθυμούσε ο Ανδρέας; Υπάρχει σχέδιο, ή απλά επικοινωνία; Μπορείτε να αντέξετε τις κρίσεις όπως ο Βενιζέλος; Στα δύσκολα, μπορείτε να πιστέψετε με πάθος, όπως η Φώφη; Πίσω από τους μύθους πάντα υπάρχει η σκληρή πραγματικότητα, όμως οι άνθρωποι που υποστήριξαν το ΠΑΣΟΚ όλα αυτά τα χρόνια, είτε παρακολουθούν είτε συμμετέχουν, θα καθορίσουν την συνέχεια.
