Ψηφιακός Εθισμός: Μια Σύγχρονη Πρόκληση
Το κείμενο υπογράφει ο κύριος Σπύρος Καλημέρης, Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής
Η Εξάπλωση της Τεχνολογίας
Η χρήση του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών συσκευών, ειδικά του κινητού τηλεφώνου, έχει αυξηθεί εντυπωσιακά, επηρεάζοντας σε βάθος τον τρόπο που διασκεδάζουμε, επικοινωνούμε και αλληλεπιδρούμε κοινωνικά. Αυτή η ψηφιακή επανάσταση εγείρει σημαντικούς προβληματισμούς. Δεν είναι τυχαίο ότι αξιωματούχοι του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) έχουν προειδοποιήσει ότι οι κινητές συσκευές θα πρέπει να θεωρούνται επιβλαβείς για τη δημόσια υγεία, όπως συμβαίνει με τα τσιγάρα. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), περίπου το 95,6% των Ελλήνων ηλικίας 16-74 ετών συνδέονται στο διαδίκτυο καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά, κυρίως μέσω smartphones, φορητών υπολογιστών και tablets.
Ο Ψηφιακός Εθισμός: Τι Είναι και Ποιες Είναι οι Μορφές του;
Στην επιστήμη γίνεται ολοένα και περισσότερο λόγος για τον ψηφιακό εθισμό (internet addiction) και τις συνέπειές του. Υπάρχουν διάφοροι τύποι ψηφιακού εθισμού, όπως:
- Εθισμός στα κοινωνικά δίκτυα: Συνεχής ενασχόληση με πλατφόρμες όπως το Facebook, Instagram και TikTok.
- Εθισμός στα τυχερά παιχνίδια: Υπερβολική ενασχόληση με διαδικτυακά καζίνο και στοιχηματισμούς.
- Εθισμός στην περιήγηση στο διαδίκτυο: Άσκοπη αναζήτηση πληροφοριών, που συχνά οδηγεί σε υπερφόρτωση πληροφοριών.
- Εθισμός στα ηλεκτρονικά παιχνίδια: Υπερβολική ενασχόληση με παιχνίδια διαδικτύου.
- Εθισμός στο διαδικτυακό σεξ και πορνογραφικό υλικό: Ασυνήθιστη και συχνά επικίνδυνη ενασχόληση με το διαδικτυακό σεξ.
Αναγνωρίζοντας τα Συμπτώματα του Εθισμού
Η διάγνωση του ψηφιακού εθισμού μπορεί να βασιστεί σε διάφορα συμπτώματα και συνέπειες, όπως:
- Αίσθηση απόσυρσης και ανησυχίας όταν το άτομο δεν έχει πρόσβαση σε ηλεκτρονικές συσκευές.
- Κακή ποιότητα ύπνου, που μπορεί να προκαλεί κόπωση και μειωμένη απόδοση στην καθημερινή ζωή.
- Σημάδια κατάθλιψης και άγχους, ιδιαίτερα όταν το άτομο συγκρίνει τη ζωή του με αυτήν που προβάλλεται στα κοινωνικά δίκτυα.
- Πληροφορική «εξάντληση» ή προβλήματα όρασης λόγω μακροχρόνιας έκθεσης σε οθόνες.
- Γενική πτώση της λειτουργικότητας, που επηρεάζει κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις.
Η Δυναμική της Ντοπαμίνης
Ο κύριος λόγος πίσω από τον ψηφιακό εθισμό είναι η ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής που διεγείρει το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Τα συνεχώς εναλλασσόμενα ερεθίσματα που προσφέρει το διαδίκτυο προκαλούν την απελευθέρωση ντοπαμίνης, οδηγώντας σε αίσθηση ευφορίας και επιθυμία για περισσότερη σύνδεση. Φαίνεται επίσης ότι υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στον διαδικτυακό εθισμό και τη ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας), με τους έφηβους και τους νέους να είναι πιο ευάλωτοι λόγω της φάσης εξερεύνησης του εαυτού τους.
Ειδική Προσοχή στους Εφήβους
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλές έρευνες έδειξαν ότι οι έφηβοι έγιναν πολύ πιο εξαρτημένοι από τις ηλεκτρονικές τους συσκευές. Αυτό έχει ως συνέπεια τη μείωση των σχολικών επιδόσεων, τις διαταραχές ύπνου και ακόμη μεγαλύτερα συναισθηματικά προβλήματα. Παιδιά και έφηβοι που δεν έχουν πρόσβαση σε κινητά τηλέφωνα ή το διαδίκτυο σε κοινωνικές δραστηριότητες συχνά παρουσιάζουν αποδιοργάνωση και έλλειψη ενδιαφέροντος για άλλες δραστηριότητες.
Κίνδυνοι και Αντιμετώπιση
Ο ψηφιακός εθισμός φέρνει συχνά συνεπαγόμενους κινδύνους όπως ο ψηφιακός εκφοβισμός και η έκθεση των νέων σε ακατάλληλο περιεχόμενο. Για να επιτευχθεί μια ισορροπημένη σχέση με την τεχνολογία, στόχος είναι η αναγνώριση και αποδοχή του προβλήματος.
Βήματα Αντιμετώπισης:
- Διαβούλευση με ειδικό: Η συνεργασία με ψυχολόγους ή ψυχιάτρους μπορεί να είναι καθοριστική.
- Θέσπιση ορίων: Οι γονείς θα πρέπει να θέτουν κανόνες για τη χρήση της τεχνολογίας, βοηθώντας τα παιδιά να κατανοήσουν τους κινδύνους.
- Ενθάρρυνση εναλλακτικών δραστηριοτήτων: Προώθηση δραστηριοτήτων εκτός σπιτιού και κοινωνικών συναναστροφών μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της εξάρτησης.
- Χρήση φίλτρων και ορίων: Εφαρμογές που περιορίζουν την πρόσβαση σε επιβλαβές περιεχόμενο.
Μήπως Ζούμε σε Έναν Κόσμο Προσομοίωσης;
Η τεχνολογία μας προσφέρει τη δυνατότητα να συνδεθούμε και να επικοινωνήσουμε άμεσα με ανθρώπους παγκοσμίως. Ωστόσο, το να επιτρέψουμε στους ψηφιακούς κόσμους να υπερσκελίσουν τις πραγματικές σχέσεις και τις αληθινές σκηνές της ζωής μας σημαίνει ότι χάνουμε πολύτιμο χρόνο και καθαρή εμπειρία.
Ας φροντίσουμε να εξερευνήσουμε τις πραγματικές σχέσεις και τις αληθινές εμπειρίες που βρίσκονται εκτός οθόνης.
