«Ακόμα και η πιο σκοτεινή νύχτα θα τελειώσει και ο ήλιος θα ανατείλει ξανά», έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ. Αυτή η φράση αντηχεί στην ιστορία της Αθήνας, καθώς 80 χρόνια πριν, στις 12 Οκτωβρίου 1944, οι ναζιστικές δυνάμεις αποχωρούσαν ταπεινωμένες από την πόλη, σηματοδοτώντας το τέλος μιας σκοτεινής περιόδου 1264 ημερών. Οι καμπάνες χτυπούσαν χαρμόσυνα και οι Αθηναίοι γιόρταζαν την ελευθερία τους φωνάζοντας «Χριστός Ανέστη», παρόλο που βρισκόταν στον Οκτώβριο. Ήταν μια ημέρα αναγέννησης και ελπίδας.
Η απελευθέρωση της Αθήνας
Από τους πρώτους μήνες του 1944, η έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε κριθεί. Η απόβαση στη Νορμανδία τον Ιούνιο είχε σηματοδοτήσει την αρχή του τέλους για το καθεστώς του Χίτλερ. Στην Αθήνα, ο λαός προετοιμαζόταν να γιορτάσει την ελευθερία του, που φάνταζε κοντά. Ωστόσο, η αβεβαιότητα για το πότε και πώς θα εξελισσόταν η κατάσταση ήταν διάχυτη.
Στις 6 Οκτωβρίου, ο «Ριζοσπάστης» καλούσε τους πατριώτες να επιδείξουν «πειθαρχία και πνεύμα θυσίας» για να διασφαλίσουν την ομαλή πολιτική ζωή. Από τις 7 Οκτωβρίου, οι βρετανικές δυνάμεις άρχισαν να αποβιβάζονται στην Πελοπόννησο, ανησυχώντας για τη δύναμη του ΕΑΜ (ΚΚΕ) και την πιθανότητα ανάληψης της εξουσίας από αυτό. Παράλληλα, η Κυβέρνηση του Βουνού κατευθυνόταν προς την Αθήνα.
Το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου, ο Γερμανός στρατηγός Χέλμουτ Φέλμυ ανακοίνωσε την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Αθήνα, η οποία είχε κηρυχθεί ανοχύρωτη πόλη. Το επόμενο πρωί, ο Φέλμυ, συνοδευόμενος από τον κατοχικό δήμαρχο Άγγελο Γεωργάτο, κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Εκείνη τη στιγμή, ένας Γερμανός στρατιώτης υπέστειλε τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, σηματοδοτώντας το τέλος της γερμανικής κατοχής.
Η στιγμή αυτή περιγράφηκε από την Ιωάννα Τσάτσου με θρησκευτική κατάνυξη, καθώς η σημαία υποστέλλεται και η ελληνική σημαία υψώνεται. Οι καμπάνες άρχισαν να χτυπούν χαρμόσυνα και χιλιάδες Αθηναίοι ξεχύθηκαν στους δρόμους για να γιορτάσουν την ελευθερία τους, σε μια ενωμένη πανηγυρική ατμόσφαιρα.
Μια ματωμένη απελευθέρωση και στο «βάθος» εμφύλιος
Ωστόσο, η χαρά της απελευθέρωσης δεν κράτησε πολύ. Αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα τριμελές κλιμάκιο της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, αναλαμβάνοντας την εξουσία. Η Αστυνομία συνέλαβε τον τελευταίο κατοχικό πρωθυπουργό Ι. Ράλλη και άλλους συνεργάτες των Γερμανών.
Η κατάσταση στην Αθήνα ήταν τεταμένη, καθώς η Αστυνομία βρισκόταν υπό τις διαταγές του Άγγελου Έβερτ και οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ συγκρούονταν με τους ταγματασφαλίτες. Παρά την απουσία των Ναζί, οι μάχες ήταν σφοδρές, με θύματα και από τις δύο πλευρές, καθώς και αθώους πολίτες.
Η 14η Οκτωβρίου ήταν μια ήρεμη ημέρα, αλλά από τις 15/10 οι συγκρούσεις ξανάρχισαν. Η Ομόνοια, το Σύνταγμα και η Πανεπιστημίου έγιναν πεδία σφοδρών συγκρούσεων, με τουλάχιστον 10 νεκρούς. Η κατάσταση παρέμενε τεταμένη και η πολιτική πόλωση αυξανόταν.
Η επίσημη άφιξη της Ελληνικής Κυβέρνησης υπό τον Γ. Παπανδρέου, στην οποία συμμετείχε το ΕΑΜ με έξι υπουργούς, πραγματοποιήθηκε το πρωί της 18ης Οκτωβρίου. Στην Ακρόπολη, ύψωσαν την ελληνική σημαία, ενώ ο Παπανδρέου εκφώνησε τον ιστορικό «Λόγο της Απελευθέρωσης» στην Πλατεία Συντάγματος.
Δυστυχώς, οι ελπίδες για μια νέα αρχή δεν υλοποιήθηκαν. Η χώρα βρέθηκε μπροστά σε έναν νέο κύκλο βίας και πολιτικής αστάθειας, με τα Δεκεμβριανά να επισφραγίζουν την πορεία προς τον Εμφύλιο Πόλεμο. Η Συμφωνία της Βάρκιζας αποδείχθηκε κενό γράμμα, και η Ελλάδα βυθίστηκε σε έναν ακόμα αιματηρό πόλεμο, που άφησε βαθιές πληγές στην κοινωνία της.
Ο Εμφύλιος Πόλεμος, που τυπικά τελείωσε τον Αύγουστο του 1949, ουσιαστικά κράτησε μέχρι την πτώση της χούντας το 1974. Η ιστορία της απελευθέρωσης της Αθήνας είναι μια θλιβερή υπενθύμιση της ευθραυστότητας της ελευθερίας και των συνεπειών των πολιτικών συγκρούσεων.
