Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αναγνωρίζεται ως η πιο εμβληματική στιγμή της αντίστασης κατά των Ναζί στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Για αυτό το λόγο, το 1982, η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου αποφάσισε να καθιερώσει την επέτειο της ανατίναξης αυτής ως επίσημη ημέρα εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης.
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου
Στον Σεπτέμβριο του 1942, μια ομάδα δώδεκα κομάντος, με επικεφαλής τον ταξίαρχο Έντι Μάιερς και τον ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ, έφτασε στην περιοχή της Γκιώνας με αλεξίπτωτα. Σκοπός της «Επιχείρησης Χάρλινγκ» ήταν να συνεργαστούν με τις ελληνικές αντάρτικες ομάδες για να εκτελέσουν μια από τις πιο σημαντικές δολιοφθορές του πολέμου, καταστρέφοντας μια γέφυρα που διευκόλυνε τους Γερμανούς στην αποστολή προμηθειών προς τη Βόρεια Αφρική.
Η επιχείρηση απαιτούσε τη συνεργασία των δύο μεγαλύτερων αντιστασιακών ομάδων, του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ, κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ στο παρελθόν και, όπως αποδείχθηκε, δεν θα ξαναγινόταν. Οι υποψήφιες γέφυρες ήταν τρεις: της Παπαδιάς, του Ασωπού και του Γοργοποτάμου. Η γέφυρα του Γοργοποτάμου επιλέχθηκε τελικά, καθώς ήταν η πιο στρατηγικής σημασίας.
Η συνεργασία ξεκίνησε με την επαφή των Βρετανών με τον ΕΔΕΣ, και στη συνέχεια ο αρχηγός του ΕΔΕΣ, Ναπολέων Ζέρβας, ενημέρωσε τον Άρη Βελουχιώτη, πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ, για την επιχείρηση. Στις 20 Νοεμβρίου, οι Μάιερς, Ζέρβας και Βελουχιώτης συναντήθηκαν και συμφώνησαν να προχωρήσουν στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, η οποία είχε φρουρούμενη δύναμη περίπου 105 στρατιωτών.
Η επιχείρηση προγραμματίστηκε για τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου, με τη συμμετοχή 86 αντάρτων του ΕΛΑΣ, 58 του ΕΔΕΣ και 14 Βρετανών κομάντος. Η επίθεση ξεκίνησε στις 23:07, με ταυτόχρονες επιθέσεις στις γερμανικές φρουρές και τοποθέτηση εκρηκτικών στη γέφυρα. Η πρώτη έκρηξη σημειώθηκε στις 1:30 το πρωί, καταστρέφοντας ένα τμήμα της γέφυρας και προκαλώντας την πτώση ενός τρένου που έφτανε με ενισχύσεις.
Η δεύτερη μεγαλύτερη έκρηξη ακολούθησε στις 2:21, αχρηστεύοντας πλήρως τη γέφυρα. Οι απώλειες για τη φρουρά ήταν περίπου 30 στρατιώτες, ενώ μόνο τέσσερις από τους αντάρτες τραυματίστηκαν. Το σαμποτάζ είχε επιτυχία και ενέπνευσε τους λαούς της Ευρώπης, αποδεικνύοντας ότι ο εχθρός δεν ήταν ανίκητος. Ωστόσο, η επιτυχία αυτή ήρθε αργά, καθώς η στρατηγική κατάσταση είχε ήδη αλλάξει και η σημασία της γέφυρας είχε μειωθεί.
Δύο ημέρες μετά την ανατίναξη, οι Ιταλοί εκτέλεσαν 14 κρατούμενους σε αντίποινα, με τους πρώτους επτά να εκτελούνται μπροστά στη γέφυρα.
Το ξεχασμένο μακελειό στην 22η επέτειο της ανατίναξης
Στις 29 Νοεμβρίου 1964, πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στη γέφυρα του Γοργοποτάμου για να τιμήσει την 22η επέτειο της ανατίναξης, υπό την αιγίδα του ελληνικού κράτους. Ωστόσο, οι εκδηλώσεις διαταράχθηκαν όταν δεν επιτράπηκε σε αντιπροσωπείες αντιστασιακών οργανώσεων να καταθέσουν στεφάνια, προκαλώντας αναταραχή και συγκρούσεις μεταξύ δεξιών και αριστερών.
Η κατάσταση κλιμακώθηκε όταν σημειώθηκε μια εκκωφαντική έκρηξη, προκαλώντας πανικό στους παρευρισκόμενους. Τελικά, αποκαλύφθηκε ότι 13 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους και 45 είχαν τραυματιστεί, όλοι τους οπαδοί της αριστεράς ή πρώην αντάρτες του ΕΛΑΣ. Ακολούθησαν επεισόδια με πρώην αντάρτες να επιτίθενται στους χωροφύλακες, θεωρώντας τους υπεύθυνους για το μακελειό.
Μια επίσημη έρευνα αποκάλυψε ότι κάποιος είχε πατήσει σε μια ξεχασμένη νάρκη, η οποία δεν είχε εντοπιστεί από προηγούμενες εκκαθαρίσεις. Το πόρισμα τόνιζε ότι η νάρκη ήταν παλιά και η έκρηξή της θεωρήθηκε τυχαίο γεγονός, χωρίς καμία σύνδεση με σκοπίμως οργανωμένες ενέργειες. Ωστόσο, η Αριστερά αμφισβήτησε την επίσημη εκδοχή, υποστηρίζοντας ότι η έκρηξη ήταν έργο της κυβέρνησης και της CIA, καθώς οι προηγούμενες εκκαθαρίσεις είχαν αφήσει την περιοχή χωρίς νάρκες.
Η κυβέρνηση απάντησε ότι ήταν φυσικό να έχουν απομείνει κάποιες νάρκες και η υπόθεση έκλεισε. Σύντομα, η Αριστερά μείωσε την ένταση της αντιπαράθεσης, προκειμένου να μην επιδεινωθεί η ήδη τεταμένη πολιτική κατάσταση.
