Ο Γερμανός νομπελίστας συγγραφέας Έρμαν Έσσε είχε πει κάποτε ότι «η αλήθεια έχει εκατομμύρια πρόσωπα, αλλά υπάρχει μόνο μία αλήθεια». Αυτό ισχύει και για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο.
Όποιος ασχοληθεί, έστω και λίγο, με τα γεγονότα αυτού του σκοτεινού κεφαλαίου της ιστορίας, θα συναντήσει πολλές διαφορετικές αλήθειες. Κάθε μία από αυτές τις αλήθειες συχνά φέρει την πολιτική απόχρωση του ατόμου που την αφηγείται.
Φυσικά, υπάρχουν και αντικειμενικά στοιχεία. Στην περίπτωση αυτή, αν μας βολεύουν, τα χρησιμοποιούμε, αν όχι… τα αγνοούμε.
Τα αιματηρά γεγονότα που διαδραματίστηκαν σήμερα στον Μελιγαλά της Μεσσηνίας εντάσσονται σε όσα προαναφέρθηκαν.
Η μάχη μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και των ταγματασφαλιτών κρύβει περισσότερα από όσα φαίνονται. Ήταν η κορύφωση του μίσους ανάμεσα σε δύο πλευρές που περίμεναν καιρό να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους.
Η αλήθεια για τη μάχη του Μελιγαλά και την Πηγάδα
Κατά την περίοδο της κατοχής, όταν οι Γερμανοί αρχίσαν να συνειδητοποιούν ότι έπρεπε να αποσυρθούν σε άλλα μέτωπα, άφηναν πίσω τους τα προδοτικά Τάγματα Ασφαλείας, τα οποία ήταν ένοπλοι αντικομμουνιστικοί μηχανισμοί που ανέλαβαν τη «βρώμικη δουλειά» όταν οι SS δεν μπορούσαν ή δεν προλάβαιναν.
Ένα από τα πιο γνωστά Τάγματα Ασφαλείας ήταν το 3ο Τάγμα Ασφαλείας Καλαμών – Μελιγαλά. Πολιτικός επικεφαλής ήταν ο Περικλής Μπούτος, ο οποίος μαζί με τον κοινοτάρχη, δύο δικηγόρους και έναν γιατρό, δημιούργησε μια «πολιτική επιτροπή» με την έγκριση των ναζί, για να ξεριζώσουν οτιδήποτε θεωρούσαν ότι σχετίζεται με το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ.
Οι ταγματασφαλίτες διέπραξαν σοβαρά εγκλήματα στο όνομα της Βέρμαχτ, καίγοντας, βασανίζοντας και εκτελώντας εκατοντάδες Έλληνες με μόνο κριτήριο κάποιες υποψίες ότι ήταν με τους αντάρτες. Ο αντιστράτηγος των SS, Βάλτερ Σιμάνα, στην έκθεσή του προς τον Χίμλερ, αναγνωρίζει ότι τα Τάγματα Ασφαλείας ήταν «πολύτιμες βοηθητικές μονάδες» στην καταπολέμηση των «συμμοριών».
Σύμφωνα με βρετανική έκθεση του 1944, η τοπική γνώση των ταγματασφαλιτών τους καθιστούσε πολύτιμους για τους Γερμανούς, επιτρέποντάς τους να διατηρούν τον έλεγχο στην Ελλάδα με ελάχιστες δυνάμεις.
Όταν οι Γερμανοί αποχώρησαν στις 4 Σεπτεμβρίου 1944, άφησαν πίσω τους τα Τάγματα Ασφαλείας. Ωστόσο, οι ισορροπίες είχαν αλλάξει. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, αφού εκκαθάρισαν τις γύρω περιοχές, άφησαν τον Μελιγαλά για τελευταίο, καθώς ήταν έδρα των Ιταλών καραμπινιέρων και αργότερα του γερμανικού στρατού, καθώς και ενός από τα πιο ισχυρά Τάγματα Ασφαλείας με 1000 ένοπλους άνδρες.
Για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, ο Μελιγαλάς ήταν ένα κάστρο που έπρεπε να καταληφθεί. Σύμφωνα με τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, η μάχη ήταν μια κανονική στρατιωτική σύγκρουση με παγίδες, επιθέσεις και περικυκλώσεις.
Μετά από τρεις ημέρες μαχών (14, 15, 16 Σεπτεμβρίου), ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τον Μελιγαλά. Ακολουθούν οι εκκαθαρίσεις στην αγορά Μπεζεστένι και στην «Πηγάδα», η οποία ήταν ένα φρεάτιο ύδρευσης της κωμόπολης.
Η αλήθεια της κάθε πλευράς και τα μετεμφυλιακά πάθη
Όσα διαβάσατε παραπάνω αποτελούν ιστορική αλήθεια που δεν μπορεί να παραχαραχτεί. Αυτό που ακολουθεί, όμως, εξαρτάται από την οπτική γωνία του καθενός.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι αριθμοί των νεκρών. Το Ιστορικό Τμήμα του Στρατού αναφέρει 2.000 θύματα συνολικά (μάχες και εκκαθάριση στην Πηγάδα).
Το 1945, το ιατροδικαστικό συνεργείο του Καψάσκη ανακοίνωσε την ανακάλυψη 708 πτωμάτων, αλλά στο μνημείο αναγράφονται 787 ονόματα από 61 πόλεις και χωριά. Το Αρχηγείο Χωροφυλακής το 1962 αναφέρει «περί τα 1.800 άτομα πάσης ηλικίας και φύλου». Ο «Σύλλογος Θυμάτων» αναφέρει 1.144 ονόματα, αλλά ο συγγραφέας φαίνεται αναποφάσιστος, δίνοντας διαφορετικούς αριθμούς σε διάφορα σημεία.
Ανεξαρτήτως του πόσοι ήταν οι νεκροί, η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για μια πραγματική σφαγή αιχμαλώτων, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν ταγματασφαλίτες και συνεργάτες των Ναζί. Υπήρχαν και αθώα θύματα; Πιθανότατα ναι. Όπως παραδέχεται και ο «Ριζοσπάστης», το πλήθος ήταν εκτός εαυτού και προσπαθούσε να εκδικηθεί τους συνεργάτες των κατακτητών.
Το μίσος αυτό συνεχίστηκε και μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο, με τις εκδηλώσεις μνήμης να είναι γεμάτες μίσος και αντικομμουνιστική προπαγάνδα μέχρι την πτώση της Χούντας. Οι μνημόσυνες εκδηλώσεις διοργανώνονταν υπό την αιγίδα του κράτους, με συμμετοχή πολιτικών, στρατιωτικών και εκκλησιαστικών αρχών.
Το 1982, η κυβέρνηση της «Αλλαγής» αναγνώρισε την Εθνική Αντίσταση, συμπεριλαμβάνοντας και τους μαχητές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, και αποφάσισε ότι το κράτος δεν θα συμμετέχει σε αυτές τις γιορτές μίσους.
Από τότε, οι εκδηλώσεις αυτές απέκτησαν πιο τοπικό χαρακτήρα. Με την πάροδο των χρόνων, οι βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας απέφευγαν να συμμετέχουν, με αποτέλεσμα να παραμείνουν μόνο κάποιοι ακροδεξιοί και βασιλόφρονες.
Αυτή η κατάσταση παρέμεινε μέχρι την άνοδο της εγκληματικής οργάνωσης της Χρυσής Αυγής, η οποία διοργάνωνε φιλοναζιστικά shows στην Πηγάδα, αλλά και αυτό σταμάτησε όταν οι περισσότεροι από αυτούς φυλακίστηκαν.
