«Συνήθης εν όρμω υπηρεσία. Κινήσεις συμφώνως τω πίνακι. Έκτακτον ουδέν». Αυτή είναι η τελευταία εγγραφή στο ημερολόγιο του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ». Στις 31 Οκτωβρίου 1952, το θρυλικό πολεμικό πλοίο άφησε το στίγμα του στην Ιστορία.
Κάποτε, το «Γ. Αβέρωφ» κυριαρχούσε στις θάλασσες, προκαλώντας φόβο στους εχθρούς του. Σήμερα, «ξεκουράζεται» στο Τροκαντερό, στον φαληρικό όρμο, και κατέχει ένα μοναδικό ρεκόρ: είναι το μόνο πλοίο στον κόσμο που επιβίωσε συμμετέχοντας και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, καθώς και το μοναδικό θωρηκτό που διασώζεται μέχρι σήμερα!
Αυτό το ρεκόρ αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία αν σκεφτεί κανείς ότι το «τυχερό πλοίο», όπως το αποκαλούσαν λόγω των επιτυχιών του, γλίτωσε δύο φορές από την καταστροφή. Μιλάμε για ένα πλοίο που σχεδόν για μισό αιώνα συνδέθηκε με την ιστορία μιας ολόκληρης χώρας.
Η αγορά του θωρηκτού και ο Γεώργιος Αβέρωφ
Το 1897, το ελληνικό πολεμικό ναυτικό διέθετε έναν παλιό και μικρό στόλο. Η ανάγκη για έναν αξιόμαχο και σύγχρονο στόλο ήταν επιτακτική. Το 1900, η κυβέρνηση Θεοτόκη δημιούργησε το Ταμείο Εθνικού Στόλου, το οποίο είχε ως σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για τον εκσυγχρονισμό του Πολεμικού Ναυτικού, κυρίως μέσω κληροδοτημάτων και δωρεών ιδιωτών.
Το 1909, το πολεμικό ναυτικό της Ιταλίας ναυπηγούσε τρία θωρηκτά στο Λιβόρνο. Η ελληνική κυβέρνηση, σε συνεργασία με το Πολεμικό Ναυτικό, κινήθηκε γρήγορα για να αποκτήσει το τρίτο θωρηκτό, το οποίο η Τουρκία επιθυμούσε επίσης να αγοράσει.
Ο υπουργός Ναυτικών Ιωάννης Δαμιανός ανέλαβε τις διαπραγματεύσεις και κατάφερε να κλείσει τη συμφωνία τη στιγμή που Οθωμανοί αξιωματούχοι βρίσκονταν στο Λιβόρνο για να ελέγξουν το πλοίο. Τελικά, το θωρηκτό αποκτήθηκε από την Ελλάδα αντί 23.650.000 χρυσών δραχμών, δύο εκατομμύρια λιγότερα από το κόστος του αδερφού πλοίου «Πίζα».
Καθοριστικό ρόλο στην αγορά του θωρηκτού έπαιξε το κληροδότημα του Γεωργίου Αβέρωφ, ο οποίος είχε ορίσει στη διαθήκη του ότι το 20% της περιουσίας του θα διατεθεί για τη ναυπήγηση πολεμικού πλοίου με το όνομά του. Το 1/3 του συνολικού ποσού που απαιτήθηκε για την αγορά προήλθε από το κληροδότημα του Αβέρωφ.
Η καθέλκυση του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ» πραγματοποιήθηκε στις 12 Μαρτίου 1910 στο Λιβόρνο. Ήταν ένα από τα πιο σύγχρονα πολεμικά της εποχής του και αμέσως έγινε η ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου, με 20 αξιωματικούς και 670 ναύτες. Τα χαρακτηριστικά του πλοίου περιλάμβαναν:
- Μήκος: 140 μέτρα
- Πλάτος: 21,5 μέτρα
- Βύθισμα: 7,5 μέτρα
- Εκτόπισμα: 10.200 τόνοι
- Οπλισμός: 4 πυροβόλα τύπου Armstrong διαμετρήματος 234 mm (9,2΄) και 8 πυροβόλα διαμετρήματος 190 mm (7,5΄).
- Πυροβολικό: 14 ταχυβόλα των 75 χιλ., 2 αντιαεροπορικά των 75 χιλ., 4 ταχυβόλα των 47 χιλ., και 3 τορπιλοβλητικοί σωλήνες.
- Θωράκιση: 200 χιλ. στο μέσον και 80 χιλ. στην άκρη.
- Μηχανές: Δύο ατμομηχανές και 22 λέβητες, με μέγιστη ταχύτητα δοκιμών 23,9 κόμβοι.
- Καύσιμα: Αποθήκες 1.500 τόνων γαιάνθρακα με ακτίνα δράσης 7.125 χλμ.
Πολέμοι, μάχες και η ένδοξη παροπλισμός
Δύο χρόνια μετά την καθέλκυσή του, το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» συμμετείχε στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, δείχνοντας από την αρχή ότι άλλαξε τις ισορροπίες στο Αιγαίο. Με κυβερνήτη τον Παύλο Κουντουριώτη, συμμετείχε σε δύο νικηφόρες ναυμαχίες, της Έλλης και της Λήμνου.
Το 1918, στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το θωρηκτό αγκυροβόλησε στην Κωνσταντινούπολη με την ελληνική σημαία υψωμένη, σε μια ιστορική στιγμή. Στη Μικρασιατική καταστροφή, το «Γ. Αβέρωφ» βρέθηκε στα παράλια της Ιωνίας για να παραλάβει τα ηττημένα ελληνικά στρατεύματα.
Μετά από μια πρώτη επισκευή, το θωρηκτό χρησιμοποιήθηκε από τις βενιζελικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του εθνικού διχασμού. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρισκόταν σε κακή κατάσταση, με ταχύτητα μόλις 16 κόμβων λόγω φθοράς.
Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, το «Γ. Αβέρωφ» ήταν δεμένο στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας, λειτουργώντας ως Αρχηγείο του Στόλου. Όταν οι ναζιστικές δυνάμεις εισέβαλαν, συζητήθηκε η αυτοβύθισή του για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού, αλλά η ιδέα αυτή τελικά εγκαταλείφθηκε.
Στις 13 Οκτωβρίου 1944, το «Γ. Αβέρωφ» απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια με την Ελληνική Κυβέρνηση, αγκυροβολώντας θριαμβευτικά στο Φάληρο. Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου αποβιβάστηκε και ύψωσε ξανά την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη!
Η τελευταία αποστολή του θωρηκτού ήταν το ταξίδι του στη Ρόδο στις 15 Μαΐου 1945, όπου μετέφερε το μήνυμα της προσάρτησης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Μετά από αυτό, χρησιμοποιήθηκε ως Αρχηγείο του Στόλου μέχρι το τέλος του 1951, όταν το νέο καταδρομικό «Έλλη» έγινε η νέα Ναυαρχίδα.
Στις 31 Οκτωβρίου 1952, διατάχθηκε ο παροπλισμός του και το θρυλικό θωρηκτό πέρασε στην Ιστορία. Το 1957, ρυμουλκήθηκε στον Πόρο, όπου παρέμεινε για 20 χρόνια. Το 1983, το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να το αποκαταστήσει και συγκέντρωσε τα απαραίτητα χρήματα μέσω εράνου. Το 1985, το «Γ. Αβέρωφ» βρήκε μόνιμο αγκυροβόλιο στο Φάληρο και σήμερα λειτουργεί ως «Πλωτό Ναυτικό Μουσείο».
