Ο Μαξ Μέρτεν δεν ήταν απλώς ένας αξιωματικός των ναζί, αλλά ο γνωστός και ως «Χασάπης της Θεσσαλονίκης». Υπήρξε υπεύθυνος για την αποστολή 50.000 Εβραίων στο Άουσβιτς, αφού πρώτα είχε αρπάξει τις περιουσίες τους, δημιουργώντας ένα αμύθητο θησαυρό.
Όταν ο Μέρτεν συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές, θα περίμενε κανείς να δικαστεί και, στην καλύτερη περίπτωση για εκείνον, να φυλακιστεί. Ωστόσο, η ηττημένη Γερμανία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατάφερε να επανασταθεί και πίεσε την Ελλάδα να τον απελευθερώσει και να τον επιστρέψει στη χώρα του.
Εκείνη την εποχή, ο αντικομμουνισμός κυριαρχούσε στη Δύση, και οι πρώην εχθροί είχαν γίνει σύμμαχοι. Οι σχέσεις μεταξύ των συμμάχων δεν επιδέχονταν αντιπαραθέσεις, ειδικά όταν η Ελλάδα χρειαζόταν οικονομική βοήθεια για να ανακάμψει.
Ο «Χασάπης της Θεσσαλονίκης»
Ο Μαξ Μέρτεν ανέβηκε γρήγορα στην ιεραρχία της ναζιστικής Γερμανίας, εξαιτίας του σκληρού του χαρακτήρα. Διορίστηκε ανώτατος εισαγγελέας και είχε τον βαθμό του λοχαγού. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπηρέτησε στη Σερβία και στην Ελλάδα ως ανώτερος δικαστικός σύμβουλος.
Έφτασε στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1942, μόλις ένα χρόνο μετά την γερμανική εισβολή. Για δύο χρόνια εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου είχε ως κύριο καθήκον την εξόντωση των Εβραίων της Μακεδονίας.
Η αφοσίωσή του στα ναζιστικά ιδεώδη τον οδήγησε να επιδεικνύει συχνά σκληρότητα, παρακάμπτοντας ακόμη και τον ανώτερο στρατιωτικό διοικητή των ναζιστικών δυνάμεων στην περιοχή. Θεωρείται ο βασικός υπεύθυνος για την εξόντωση περίπου 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ενώ πριν τους στείλει στο θάνατο, τους εκβίαζε για να λεηλατήσει τις περιουσίες τους.
Η αξία των περιουσιών που απέκτησε υπολογίζεται σε πάνω από 125.000.000 χρυσά φράγκα. Όταν οι δυνάμεις του Γ’ Ράιχ άρχισαν να υποχωρούν, ο Μέρτεν εγκατέλειψε την Ελλάδα, παίρνοντας μαζί του μόνο ένα μικρό μέρος του θησαυρού του.
Υπάρχουν αναφορές ότι φόρτωσε χρυσό και πολύτιμα αντικείμενα σε υποβρύχιο, με σκοπό να επιστρέψει και να ανακτήσει τον θησαυρό του. Ωστόσο, αυτός ο θησαυρός δεν βρέθηκε ποτέ, παρά τις πολλές προσπάθειες ανακάλυψης του.
Το 1957, ο Μέρτεν επέστρεψε στην Ελλάδα ως υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Δικαιοσύνης της Δυτικής Γερμανίας, αλλά συνελήφθη λόγω εκκρεμούς εντάλματος σύλληψης από το 1947 για εγκλήματα πολέμου.
Η σκανδαλώδης απέλαση και ο ρόλος του Καραμανλή
Η σύλληψη του Μέρτεν προκάλεσε κρίση στις σχέσεις Ελλάδας-Γερμανίας, με τους Γερμανούς να απειλούν με οικονομικές κυρώσεις. Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή ήταν σε διαπραγματεύσεις για δάνειο 200 εκ. μάρκων και ήθελε να αποφύγει τη σύγκρουση με μια χώρα του ΝΑΤΟ.
Τελικά, η κυβέρνηση Καραμανλή ψήφισε νόμο που ανέστειλε τη δίωξη εγκληματιών πολέμου, προκειμένου να διευκολύνει τις σχέσεις με τη Δυτική Γερμανία. Ωστόσο, η απόφαση αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από την αντιπολίτευση και την κοινή γνώμη.
Αφού υπαναχώρησαν, εξαιρέθηκε ο Μέρτεν από τον νόμο και παραπέμφθηκε σε δίκη στο Ειδικό Στρατοδικείο Εγκληματιών Πολέμου. Καταδικάστηκε σε 25 χρόνια φυλάκισης, αλλά η Γερμανία πίεσε ξανά για την απελευθέρωσή του.
Τον Αύγουστο του 1959, με το νόμο 4016, η κυβέρνηση τροποποίησε τη νομοθεσία και ο Μέρτεν αποφυλακίστηκε και απελάθηκε στη Γερμανία, όπου αθωώθηκε από τα γερμανικά δικαστήρια.
Ο Μέρτεν ευχαρίστησε την ελληνική κυβέρνηση το 1960, δηλώνοντας σε γερμανικά μέσα ότι ο Καραμανλής και άλλοι υπουργοί ήταν «έμμισθοι πληροφοριοδότες» των γερμανικών αρχών κατοχής. Αυτές οι δηλώσεις προκάλεσαν πολιτική κρίση στην Ελλάδα, αν και ο Μέρτεν δεν παρουσίασε αποδείξεις για τους ισχυρισμούς του.
Η κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας εξέφρασε τη λύπη της για την κατάσταση, ενώ ο Καραμανλής δήλωσε ότι η κυβέρνηση είχε ενημερώσει την κοινή γνώμη για την υπόθεση. Στις 7 Μαρτίου 1961, οι γερμανικές αρχές κάλεσαν τον Μέρτεν να αποδείξει τους ισχυρισμούς του, αλλά εκείνος δεν εμφανίστηκε, λέγοντας ότι δεν εμπιστεύεται τη γερμανική δικαιοσύνη.
Τελικά, καταδικάστηκε ερήμην από ελληνικό δικαστήριο σε τετραετή φυλάκιση και χρηματική ποινή. Ο Μαξ Μέρτεν πέθανε στις 21 Σεπτεμβρίου 1971 στο δυτικό Βερολίνο, ζώντας ελεύθερος μέχρι το τέλος της ζωής του.
