Το Ιράν και η Ρωσία, με μια ιστορία που περιλαμβάνει τόσο συμμαχίες όσο και αντιπαραθέσεις, αναμένεται να υπογράψουν μια στρατηγική συμφωνία στη Μόσχα αργότερα φέτος. Αυτή η συμφωνία θα αναβαθμίσει τη συνεργασία τους, η οποία ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 2000 (στη φωτογραφία αρχείου από το Γραφείο του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν, ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, αριστερά, με τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν Αλί Χαμενεΐ).
Παρά τις εκτενείς επεκτάσεις της αρχικής συμφωνίας, και οι δύο χώρες έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη για μια ανανέωση που θα αντικατοπτρίζει τις σύγχρονες γεωπολιτικές συνθήκες.
Η Ρωσία φαίνεται απρόθυμη να υποστηρίξει το Ιράν στην κλιμακούμενη αντιπαλότητά του με το Ισραήλ.
Η κατάσταση στην Ουκρανία, η επιδείνωση των σχέσεων της Ρωσίας με τη Δύση και οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας έχουν επηρεάσει τη σύνθετη σχέση μεταξύ Μόσχας και Τεχεράνης. Ιστορικά, η Ρωσία ήταν επιφυλακτική στο να παρέχει ευαίσθητες τεχνολογίες στο Ιράν, κυρίως λόγω των ανησυχιών για τις αντιδράσεις της Δύσης. Ωστόσο, η ρωσική στάση φαίνεται να έχει αλλάξει μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Γεωπολιτικός επαναπροσδιορισμός
Η Ρωσία έχει στραφεί αποφασιστικά προς την Ασία, με το Ιράν να διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο σε αυτή τη γεωπολιτική αναδιάρθρωση, όπως αναλύει ο Emil Avdaliani, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Τιφλίδας. Το Ιράν, που επίσης αντιμετωπίζει σφοδρές κυρώσεις, θεωρείται όλο και πιο σημαντικός εταίρος για τη Ρωσία στην περιοχή του Ινδικού Ωκεανού και της Ανατολικής Αφρικής.
Η πιθανότητα επιστροφής του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο δεν αναμένεται να αλλάξει τη δυναμική της σχέσης τους. Παρά τις πιθανές συμφωνίες μεταξύ Μόσχας και Ουάσιγκτον, οι σχέσεις παραμένουν τεταμένες με περιορισμένο περιθώριο αλλαγής.
Η Ρωσία θα συνεχίσει να ευθυγραμμίζεται με την Ισλαμική Δημοκρατία, ενώ το Ιράν αναμένεται να αντιμετωπίσει μεγαλύτερη πίεση από την κυβέρνηση Τραμπ, γεγονός που θα το ωθήσει να αναζητήσει πιο στενές στρατηγικές συνεργασίες με τη Μόσχα.
Ενισχυμένη συνεργασία
Αν και οι λεπτομέρειες της μελλοντικής στρατηγικής συμφωνίας δεν έχουν δημοσιοποιηθεί, οι δημόσιες δηλώσεις αξιωματούχων από το Ιράν και τη Ρωσία υποδεικνύουν αρκετούς τομείς ενισχυμένης συνεργασίας. Αυτή η συνεργασία θα τονίσει την κοινή αντίθεση των δύο χωρών στην κυρίαρχη παγκόσμια τάξη υπό τη Δύση και θα επιδιώξει να προωθήσει μια πιο πολυπολική προσέγγιση.
Το Ιράν και η Ρωσία υποστηρίζουν μη δυτικές πρωτοβουλίες όπως η BRICS και ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO). Επίσης, θα αναζητήσουν τη δημιουργία ενός νέου συστήματος πληρωμών που θα διευκολύνει τις συναλλαγές σε εθνικά νομίσματα, μια αναγκαιότητα καθώς το εμπόριο μεταξύ τους έχει μειωθεί πρόσφατα.
Ένας άλλος σημαντικός τομέας θα είναι η στρατιωτική συνεργασία, με φήμες να κυκλοφορούν για την ενίσχυση της Ρωσίας με ιρανικούς βαλλιστικούς πυραύλους και στρατιωτικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Περίπλοκη σχέση
Στις 28 Οκτωβρίου, ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ επιβεβαίωσε ότι η νέα συνθήκη θα περιλαμβάνει στενότερη αμυντική συνεργασία. Η Μόσχα και η Τεχεράνη προσπαθούν επίσης να συνεργαστούν για την περιφερειοποίηση του Νότιου Καυκάσου, προκειμένου να απομακρύνουν μη περιφερειακούς παίκτες.
Αυτή η πρωτοβουλία είναι μέρος της στρατηγικής 3+3, που περιλαμβάνει την Τουρκία και τρεις χώρες του Νότιου Καυ Caucasus, την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία, αν και η Γεωργία αποφεύγει να συμμετάσχει λόγω των ρωσικών κατοχών.
Παρά την προοπτική μιας νέας συμφωνίας, είναι πιθανό ότι δεν θα συγκροτήσει μια ουσιαστική συμμαχία, καθώς οι σχέσεις τους χαρακτηρίζονται από περίπλοκες δυναμικές συνεργασίας και ανταγωνισμού στη Μέση Ανατολή.
Χωρίς σιδερένιες δεσμεύσεις
Καμία από τις δύο πλευρές δεν επιθυμεί μια επίσημη συμμαχία με αυστηρές δεσμεύσεις στην αμοιβαία άμυνα. Αντίθετα, επιδιώκουν μια ευρύτερη συνεργασία που θα τους επιτρέπει ευελιξία. Οι δύο χώρες είναι αρκετά μεγάλες ώστε να διατηρούν τις δικές τους κατευθύνσεις στην εξωτερική πολιτική.
Η καθυστέρηση στην παράδοση των ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών Su-35 στο Ιράν προκαλεί έντονη δυσαρέσκεια στην Τεχεράνη (φωτογραφία Reuters/Maxim Shemetov)
Διμερείς εντάσεις
Παρά την αυξανόμενη στρατιωτική συνεργασία, οι διμερείς εντάσεις παραμένουν. Το Ιράν περιμένει ακόμα την παράδοση των ρωσικών μαχητικών αεροσκαφών Su-35, μια καθυστέρηση που φαίνεται να οφείλεται στην επιθυμία της Ρωσίας να εξισορροπήσει τις σχέσεις της με άλλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, όπως η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, που αντιτίθενται στην επιρροή του Ιράν.
Ένα άλλο σημείο τριβής είναι οι υποδομές στην περιοχή. Η Ρωσία έχει εκφράσει υποστήριξη για τον διάδρομο Ζανγκεζούρ, μια προτεινόμενη μεταφορική σύνδεση μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Ναχιτσεβάν μέσω της Αρμενίας, κάτι που η Τεχεράνη θεωρεί απειλή για την επιρροή της στην περιοχή.
Το πιο σημαντικό, η Ρωσία φαίνεται απρόθυμη να υποστηρίξει το Ιράν στην αυξανόμενη αντιπαλότητά του με το Ισραήλ. Η Ιερουσαλήμ διατηρεί μια ιδιαίτερη σχέση με τη Μόσχα, και η Τεχεράνη είναι ενήμερη για το γεγονός ότι οι ρωσικές δυνάμεις δεν παρενέβησαν κατά τις ισραηλινές επιθέσεις σε ιρανικές εγκαταστάσεις στη Συρία.
Η ρωσική στρατηγική έχει υποστεί αλλαγές λόγω της εισβολής στην Ουκρανία και των ισραηλινών στρατιωτικών επιχειρήσεων, αλλά είναι απίθανο η Μόσχα να υποστηρίξει το Ιράν σε μια πιθανή άμεση σύγκρουση με το Ισραήλ.
Ο διάδρομος Ζανγκεζούρ στον Νότιο Καύκασο, τον οποίο υποστηρίζει η Ρωσία, αποτελεί άλλο ένα σημείο τριβής στις σχέσεις της με το Ιράν.
Η στρατηγική σχέση μεταξύ Ρωσίας και Ιράν, που βασίζεται στην κοινή αντίσταση στη δυτική κυριαρχία, είναι ρεαλιστική αλλά ταυτόχρονα γεμάτη ανταγωνισμούς. Η Ρωσία είναι επιφυλακτική απέναντι στις προσπάθειες του Ιράν να διαφοροποιήσει τις εξωτερικές του σχέσεις, ενώ οι ιρανοί αξιωματούχοι βλέπουν την υποστήριξη της Ρωσίας ως ευκαιριακή, ειδικά δεδομένης της αλλαγής της στάσης της σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Παρά τις πολυπλοκότητες αυτές, το Ιράν και η Ρωσία προχωρούν σε μια νέα στρατηγική συμφωνία, που θα τους επιτρέψει να επεκτείνουν τη συνεργασία τους και ταυτόχρονα να διατηρήσουν τον ανταγωνισμό τους.
Η συμφωνία αυτή θα εδραιώσει τη στρατηγική τους συνεργασία, διατηρώντας ωστόσο την ευελιξία κάθε χώρας στο διεθνές σκηνικό.
