Μια παράξενη κοιλότητα που εντοπίζεται στο κέντρο ενός υψιπεδίου στην Τουρκία έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των γεωεπιστημόνων, καθώς φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα ενός γεωλογικού φαινομένου που μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε πλήρως. Αυτή η διαδικασία, γνωστή ως λιθοσφαιρικός σταλαγμός, έχει εντοπιστεί σε περιοχές όπως η Λεκάνη Αριζάρο στις Άνδεις, και τώρα έχει αναγνωριστεί και στη Λεκάνη Κόνια στην Κεντρική Ανατολία.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature Communications, κάτω από τη Λεκάνη Κόνια, ο φλοιός της Γης μαλακώνει και αρχίζει να στάζει προς τα βαθύτερα στρώματα του πλανήτη. Αυτή η διαδικασία διαμορφώνει την τοπική γεωλογία και έχει σημαντικές επιπτώσεις στην περιοχή.
Όπως εξηγεί η Τζούλια Άντερσεν, διδακτορική φοιτήτρια του Πανεπιστημίου του Τορόντο και πρώτη συγγραφέας της μελέτης, «μελετώντας τα δορυφορικά δεδομένα, παρατηρήσαμε έναν κυκλικό σχηματισμό στη Λεκάνη Κόνια, όπου ο φλοιός υποχωρεί, δημιουργώντας μια λεκάνη». Αυτή η παρατήρηση οδήγησε τους ερευνητές να εξετάσουν περαιτέρω γεωφυσικά δεδομένα, αποκαλύπτοντας μια σεισμική ανωμαλία στον ανώτερο μανδύα και έναν πεπαχυσμένο φλοιό, υποδεικνύοντας την παρουσία υλικού υψηλής πυκνότητας που σχετίζεται με τον λιθοσφαιρικό σταλαγμό.
Μηχανισμός του λιθοσφαιρικού σταλαγμού
Ο λιθοσφαιρικός σταλαγμός συμβαίνει όταν το κατώτερο τμήμα του φλοιού θερμαίνεται και γίνεται πιο ρευστό, προκαλώντας μια διαδικασία που μοιάζει με το σταλάξιμο του μελιού, αλλά σε πολύ πιο αργούς ρυθμούς. Καθώς το υλικό αυτό κινείται προς τα κάτω, τραβά μαζί του και τον φλοιό, δημιουργώντας μια λεκάνη στην επιφάνεια. Όταν τελικά το υλικό αποσπαστεί, ο φλοιός αναπηδά και σχηματίζει ένα εξόγκωμα.
Ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτή η διαδικασία παρατηρείται στο Υψίπεδο της Κεντρικής Ανατολίας, το οποίο έχει ανυψωθεί κατά περίπου ένα χιλιόμετρο τα τελευταία 10 εκατομμύρια χρόνια, αποτέλεσμα του λιθοσφαιρικού σταλαγμού. Η Λεκάνη Κόνια φαίνεται να δημιουργείται από μια δεύτερη, μικρότερη σταγόνα που κατεβαίνει προς τον μανδύα, με την λεκάνη να βυθίζεται ενώ το υψίπεδο συνεχίζει να ανυψώνεται.
Ο Ράσελ Πίσκλιβετς, επίσης από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο, τόνισε ότι «η λιθόσφαιρα πάχυνε και έσταξε κάτω από την περιοχή, σχηματίζοντας μια λεκάνη στην επιφάνεια που αργότερα αναπήδησε όταν το βάρος που κρεμόταν από κάτω της αποσπάστηκε». Αυτό δείχνει ότι το φαινόμενο δεν είναι μεμονωμένο, αλλά ότι η αρχική σταγόνα προκάλεσε επόμενα επεισόδια στην περιοχή.
Για να επιβεβαιώσουν τις θεωρίες τους, οι ερευνητές πραγματοποίησαν ένα πείραμα σε εργαστήριο, γεμίζοντας μια δεξαμενή με πυκνή υγρή σιλικόνη για να αναπαραστήσουν τον κατώτερο μανδύα. Χρησιμοποίησαν ένα μείγμα σιλικόνης και πηλού για τον ανώτερο μανδύα και ένα μείγμα άμμου και κεραμικών σφαιριδίων για τον φλοιό. Μέσα σε 10 ώρες, παρατήρησαν την πρώτη σταγόνα να πέφτει, και μέχρι να φτάσει στον πάτο, περίπου 50 ώρες αργότερα, είχε αρχίσει να σχηματίζεται μια δεύτερη σταγόνα.
Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι ο λιθοσφαιρικός σταλαγμός μπορεί να συμβαίνει σε πολλές περιοχές της Γης και ενδέχεται να εξηγεί τον σχηματισμό άλλων υψιπέδων. Οι ερευνητές μάλιστα δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο και σε πλανήτες που δεν έχουν λιθοσφαιρικές πλάκες, όπως ο Άρης και η Αφροδίτη.
Τα δύο στάδια εξέλιξης του Υψιπέδου της Ανατολίας. Η πρώτη σταγόνα δημιούργησε το οροπέδιο, η δεύτερη τη Λεκάνη Κόνια (Andersen et al., Nat. Commun., 2024)
