«Ο πίνακας που συγκίνησε την Ευρώπη: Οι «Γυναίκες της Άμφισσας» του Σερ Λόρενς Άλμα-Τάντεμα»

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1887, ο Βρετανός ζωγράφος Σερ Λόρενς Άλμα-Τάντεμα, ο οποίος είχε ολλανδικές ρίζες, δημιούργησε έναν πίνακα με τίτλο «Οι Γυναίκες της Άμφισσας».

Αυτό το έργο απέκτησε μεγάλη φήμη κατά τον 19ο αιώνα, καθώς αποτυπώνει ένα σχεδόν άγνωστο περιστατικό «γυναικείας αλληλεγγύης» στην αρχαία Ελλάδα. Ο πίνακας του Άλμα-Τάντεμα είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα που δείχνουν πώς ακόμα και οι πιο μικρές λεπτομέρειες της ελληνικής ιστορίας ενέπνευσαν σπουδαίους καλλιτέχνες της σύγχρονης εποχής.

Γ΄ Ιερός Πόλεμος

Στα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., οι Φωκείς συμμετείχαν στον Τρίτο Ιερό Πόλεμο (356-346 π.Χ.) εναντίον των Θηβαίων, με το ιερό των Δελφών και τα πλούτη του να αποτελούν το μήλο της έριδος. Με τη βοήθεια των Αθηναίων, Σπαρτιατών και Θεσσαλών, οι Φωκείς κατέλαβαν τελικά τους Δελφούς.

Το θέατρο των Δελφών. Πηγή: Pinterest

Αργότερα, ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας, στην πρώτη του επέμβαση στη νότια Ελλάδα, επιτέθηκε και νίκησε τους Φωκείς και τους Αθηναίους συμμάχους τους, βάζοντας τέλος σε έναν ακόμα ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Μία από τις πιο σημαντικές πόλεις των Φωκέων ήταν η Άμφισσα, η οποία χρησίμευε ως βάση για τη συγκέντρωση των στρατευμάτων τους, κυρίως μισθοφορικών, κατά τη διάρκεια του Γ΄ Ιερού Πολέμου.

Οι Θυιάδες

Μια νύχτα, στην κεντρική πλατεία της Άμφισσας, έφτασαν οι Θυιάδες, μια ομάδα γυναικών που, όπως οι Μαινάδες και οι Βάκχες, λάτρευαν τον Διόνυσο. Προέρχονταν από την Αθήνα και τους Δελφούς και αναφέρονται σε πολλές αρχαίες πηγές, όπως στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και στα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου.

Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο οποίος είχε γνωρίσει τις σύγχρονές του Θυιάδες, αυτές συναντιούνταν κάθε δύο χρόνια με τις Θυιάδες από τους Δελφούς και ανέβαιναν στον Παρνασσό για να τελέσουν τα «όργια» του Διονύσου.

Πίνακας με τίτλο “Ο Παρνασσός” του ζωγράφου της Αναγέννησης Ανδρέα Μαντέγνα του 1497. Πηγή: Wikipedia

Καθ’ οδόν, οι Θυιάδες σταματούσαν για να τραγουδήσουν και να χορέψουν με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, σε χώρους με λατρευτική σημασία, όπως στον Πανοπέα της Φωκίδος. Κατά τη διάρκεια των «οργίων», οι γυναίκες έμπαιναν σε έκσταση, αποτέλεσμα του μεθυσιού και της μάσησης φύλλων κισσού. Αφού ολοκλήρωναν τις τελετές τους, οι εξαντλημένες Θυιάδες έπεφταν σε βαθύ ύπνο.

“Γυναικεία αλληλεγγύη”

Οι Θυιάδες, κατά λάθος, βρέθηκαν στην Άμφισσα την περίοδο του Γ΄ Ιερού Πολέμου. Για αυτές από τους Δελφούς, η περιοχή αυτή ήταν εχθρική, αλλά λόγω της κατάστασής τους δεν είχαν συνείδηση του κινδύνου.

Κατέληξαν στην αγορά της πόλης και αποκοιμήθηκαν στην κεντρική πλατεία.

Το πρωί, οι γυναίκες της Άμφισσας τις εντόπισαν και τις περικύκλωσαν, προκειμένου να προστατεύσουν τις κοιμώμενες Θυιάδες από τους ξένους στρατιώτες που βρίσκονταν στην πόλη. Στάθηκαν ακίνητες και σιωπηλές για να μην τις ξυπνήσουν.

Όταν οι Θυιάδες άρχισαν να ξυπνούν, οι γυναίκες της Άμφισσας τις φρόντισαν, προσφέροντάς τους πρωινό.

Η κεντρική πλατεία (Ησαΐα) της σημερινής Άμφισσας. Πηγή: www.amfissaface.gr

Στη συνέχεια, κατάφεραν να πείσουν τους άνδρες τους να τις αφήσουν να συνοδεύσουν τις Θυιάδες μέχρι τα όρια της Φωκίδας, προκειμένου να αποχωρήσουν με ασφάλεια. Το γεγονός αυτό καταγράφηκε από τον Πλούταρχο στο έργο του «Γυναικών Αρεταί» των «Ηθικών», ως ένα παράδειγμα αλληλεγγύης μεταξύ γυναικών στην αρχαία Ελλάδα.

“Γυναίκες της Άμφισσας”

Ο Σερ Λόρενς Άλμα-Τάντεμα, το 1887, εμπνεύστηκε από την αναφορά του Πλουτάρχου για τις Θυιάδες και τις γυναίκες της Άμφισσας, όταν δημιούργησε τον πίνακα «Οι Γυναίκες της Άμφισσας».

Ο πίνακας απεικονίζει τις Θυιάδες να ξυπνούν, ξαπλωμένες στο έδαφος, ξυπόλητες και με τα μαλλιά τους ατημέλητα. Κάποιες εξακολουθούν να κοιμούνται, ενώ μία έχει σηκωθεί και τεντώνεται.

“Οι Γυναίκες της Άμφισσας”. Το έργο σήμερα ανήκει στη συλλογή του Κλαρκ Ινστιτούτο Τέχνης του Ουίλιαμστον, ΗΠΑ. Πηγή: Wikipedia

Το έδαφος είναι σπαρμένο με τα ρούχα τους, τα δέρματα ζώων και τα ντέφια τους, ενώ οι στάσεις των σωμάτων τους αποκαλύπτουν την οργιαστική νύχτα που είχαν περάσει. Αυτές οι στάσεις έρχονται σε έντονη αντίθεση με τις γυναίκες της Άμφισσας, οι οποίες φαίνονται να είναι παγωμένες από το θέαμα των Θυιάδων. Κάποιες δείχνουν έκπληκτες, ενώ άλλες έχουν εκφράσεις περιέργειας και ευθυμίας.

Οι γυναίκες της Άμφισσας πλησιάζουν τις Θυιάδες και τους προσφέρουν βοήθεια.

Στον πίνακα κυριαρχούν οι δύο ομάδες γυναικών, με μόνο έναν άντρα να διακρίνεται, ο οποίος είναι ένας έμπορος καλυμμένος από τη σκιά της τέντας του πάγκου του.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΤΗΝ “ΜΤΧ”

Ένας διαφορετικός χάρτης της Ευρώπης. Κάθε χώρα απεικονίζεται με το πιο εμβληματικό έργο τέχνης